Kỹ thuật Repoussé và Chasing: Giải mã nghệ thuật điêu khắc kim loại không làm mất vật liệu

Repoussé và Chasing là gì: Nghệ thuật tạo hình từ búa và đục

Repoussé và Chasing là một cặp kỹ thuật không thể tách rời, luôn bổ sung cho nhau trong một quy trình sáng tạo. Quá trình này có thể được so sánh với việc điêu khắc đất sét, nhưng nghệ nhân chỉ dùng lực để định hình kim loại chứ không thêm hay bớt vật liệu.(¹)

Sự kết hợp này xuất phát từ bản chất vật lý của kim loại. Kỹ thuật Repoussé (từ ‘pousser’ trong tiếng Pháp, nghĩa là đẩy lên) định hình khối thô bằng cách tác động lực từ mặt sau, đẩy kim loại nổi lên phía trước để tạo chiều sâu và đường nét tổng thể.(⁷) Tuy nhiên, khối nổi này vẫn chưa có chi tiết sắc nét. Lúc này, kỹ thuật Chasing (từ ‘chasser’ trong tiếng Pháp, nghĩa là săn đuổi) phát huy tác dụng. Nghệ nhân sẽ lật tấm kim loại lại và dùng các loại đục nhỏ hơn để ‘đuổi theo’ các đường nét từ mặt trước. Thao tác này giúp làm lún phần nền, định hình các chi tiết nhỏ và tạo họa tiết bề mặt. Việc hiểu rõ sự tương hỗ này giúp người dùng tại Việt Nam nhận ra giá trị của trang sức thủ công, khi mỗi chi tiết là kết quả của nhiều giờ làm việc tỉ mỉ trên cả hai mặt kim loại.

Lịch sử kỹ thuật: Từ lăng mộ Ai Cập đến Tượng Nữ thần Tự do

Kỹ thuật Repoussé và Chasing đã xuất hiện trong hàng ngàn năm qua ở nhiều nền văn minh. Một trong những bằng chứng sớm và ấn tượng nhất là mặt nạ chôn cất của Pharaoh Tutankhamun (khoảng năm 1323 TCN). Tác phẩm này gần như được tạo hình hoàn toàn từ một tấm vàng duy nhất bằng kỹ thuật gò nổi, sau đó các chi tiết được khảm đá quý vào những vùng đã chạm trổ.(⁸) Điều này cho thấy kỹ thuật đã đạt trình độ rất cao từ thời cổ đại.

Repoussé không chỉ được dùng cho các vật phẩm nhỏ. Tượng Nữ thần Tự do là công trình điêu khắc lớn nhất thế giới ứng dụng kỹ thuật này.(⁶) Người ta chọn phương pháp này thay vì đúc vì nó tạo ra một lớp vỏ kim loại rỗng, vừa nhẹ lại vừa vững chắc. Những nếp gấp trên áo choàng của bức tượng không chỉ để trang trí mà còn có chức năng kết cấu, hoạt động như các dầm chịu lực giúp những tấm đồng mỏng chống chọi với gió bão.(⁹) Thực tế, đây là sự kết hợp giữa nghệ thuật và kỹ thuật kết cấu, cho phép tạo ra các công trình lớn mà vẫn tối ưu về khối lượng và vật liệu.

Dấu ấn tại Việt Nam: Di sản chạm bạc Đồng Xâm

Các làng nghề thủ công Việt Nam giống như những kho tàng sống, mỗi nơi gìn giữ những bí quyết riêng. Làng chạm bạc Đồng Xâm ở Thái Bình, với lịch sử từ thế kỷ 15, là nơi đã phát triển nghệ thuật Chasing lên một tầm cao mới.(¹⁰)

Khi nhìn một sản phẩm chạm bạc tinh xảo, người dùng tại Việt Nam thường chỉ chú ý đến họa tiết, nhưng nghệ nhân Đồng Xâm còn chú trọng đến ánh sáng. Nguyên tắc của họ là khai thác độ phản quang cao của bạc để tạo hiệu ứng sáng tối trên vật thể ba chiều.(¹¹) Điều này có nghĩa là mỗi nhát đục không chỉ tạo ra đường nét, mà còn được tính toán để tạo ra các góc bắt sáng và đổ bóng khác nhau. Nhờ đó, họa tiết trở nên sống động như thể nổi lên từ bề mặt. Đây là sự nâng tầm kỹ thuật Chasing thành một nghệ thuật thị giác độc đáo, một di sản quý của kim hoàn Việt Nam. Trong khi đó, các làng nghề khác như đúc đồng Đại Bái cũng ứng dụng kỹ thuật Chasing như một bước hoàn thiện cuối cùng để làm sắc nét chi tiết trên sản phẩm đúc.(¹²)

Hỏi – đáp nhanh

Kết luận

Repoussé và Chasing không chỉ là kỹ thuật chế tác mà còn là một ngôn ngữ nghệ thuật, cho phép kim loại kể lại những câu chuyện. Từ các kiệt tác cổ đại cho đến di sản sống động ở những làng nghề Việt Nam như Đồng Xâm, sự kết hợp giữa búa và kim loại vẫn đang tạo ra những giá trị bền vững, khẳng định vai trò không thể thay thế của tay nghề thủ công trong thời đại ngày nay.(¹¹)