Tiêu chuẩn biên tập & nguồn
Bài viết này dựa trên các tài liệu khoa học về hóa học kim loại và khuyến nghị từ các tổ chức kim hoàn quốc tế. Mỗi dữ kiện đều được liên kết đến nguồn gốc bằng một số mũ, ví dụ (1).
- Nguồn khoa học (Hóa học & Vật liệu): Các nghiên cứu về quá trình ăn mòn, khử hợp kim và tính chất vật lý của bạc từ các trường đại học và viện nghiên cứu (1, 6, 33).
- Nguồn ngành kim hoàn (Tiêu chuẩn & Chăm sóc): Các hướng dẫn và cảnh báo từ những tổ chức uy tín toàn cầu như Viện Đá quý Hoa Kỳ (GIA) và Liên đoàn Trang sức Thế giới (CIBJO) (11, 9).
Tiêu chí của TTJEWELRY: Nội dung chuẩn xác, dễ tiếp cận, giúp độc giả Việt Nam bảo vệ và chăm sóc trang sức một cách an toàn.
Bài viết do T&T Jewelry biên soạn, xuất bản tại ttjewelry.vn.
Điểm chốt cần nhớ
- Thuốc tẩy Javel gây ra ăn mòn hóa học vĩnh viễn, không phải là quá trình xỉn màu tự nhiên có thể làm sạch (21).
- Đối với bạc 925 (sterling), thuốc tẩy tấn công và loại bỏ đồng ra khỏi hợp kim, khiến cấu trúc bạc trở nên xốp và giòn (6).
- Các phương pháp thử bạc an toàn tại nhà bao gồm kiểm tra dấu hiệu, thử nam châm, thử độ dẫn nhiệt (với đá lạnh) và âm thanh.
Sự thật hóa học: Tại sao thuốc tẩy là kẻ hủy diệt thay vì thuốc thử?
Có thể hình dung thuốc tẩy Javel giống như một loại axit cực mạnh đối với bạc, trong khi xà phòng chỉ là chất làm sạch nhẹ nhàng. Bản chất của nó là một chất oxy hóa mạnh, tạo ra Bạc Chloride (AgCl) (24), một hợp chất ăn mòn hoàn toàn khác với lớp xỉn màu Bạc Sulfide (Ag₂S) thường gặp do lưu huỳnh trong không khí gây ra (23).
Quá trình xỉn màu tự nhiên chỉ là một lớp mỏng trên bề mặt, giống như một lớp bụi có thể được lau sạch. Ngược lại, phản ứng với clo trong thuốc tẩy sẽ “đào” vào bề mặt kim loại, gây ra một vết sẹo hóa học. Ban đầu, Bạc Chloride có màu trắng, nhưng khi tiếp xúc với ánh sáng, nó sẽ phân hủy và tạo ra các hạt bạc kim loại cực nhỏ có màu đen, gây ra hiện tượng “đen” mà nhiều người lầm tưởng là dấu hiệu của bạc thật. Thực chất, đó là dấu hiệu của sự phá hủy bề mặt.
Điểm rút gọn của phần này
- Thuốc tẩy (chứa Clo) tạo ra Bạc Chloride (AgCl) – một quá trình ăn mòn, phá hủy.
- Xỉn màu tự nhiên (do Lưu huỳnh) tạo ra Bạc Sulfide (Ag₂S) – một lớp bề mặt có thể làm sạch.
Mối nguy ẩn giấu: “Khử hợp kim” và sự giòn hóa vĩnh viễn của bạc 925
Hãy tưởng tượng bạc 925 là một thanh bê tông cốt thép, với bạc là xi măng và đồng là những sợi thép gia cường. Thuốc tẩy không tấn công đồng đều, nó hoạt động như một loại hóa chất chuyên ăn mòn cốt thép. Hóa chất này tấn công có chọn lọc vào 7.5% đồng trong hợp kim bạc sterling (6), gây ra một hiện tượng tàn khốc gọi là khử hợp kim (dealloying). Quá trình này hòa tan và loại bỏ đồng ra khỏi cấu trúc, để lại một bộ khung bạc nguyên chất nhưng đầy lỗ rỗng vi mô.
Hệ quả là món trang sức, dù trông bề ngoài có thể được đánh bóng lại, đã bị yếu đi từ bên trong. Nó trở nên giòn, xốp và có nguy cơ bị nứt gãy đột ngột khi chịu tác động lực nhỏ. Một ví dụ điển hình tại Việt Nam là các chấu giữ đá quý trên nhẫn. Nếu bị ăn mòn liên hạt do tiếp xúc với clo, các chấu này sẽ mất đi độ dẻo và dễ gãy, dẫn đến nguy cơ làm rơi và mất viên đá quý giá trị.
Chọn lựa phù hợp với bạn
Bạc 999 (Bạc nguyên chất): Ít bị ảnh hưởng bởi khử hợp kim do không chứa đồng; Tuy nhiên, vẫn bị ăn mòn bề mặt bởi thuốc tẩy; Dùng cho các loại trang sức ít va chạm.
Bạc 925 (Bạc sterling): Dễ bị phá hủy cấu trúc vĩnh viễn do khử hợp kim; Rủi ro cao nhất khi tiếp xúc với clo; Là lựa chọn phổ biến cho hầu hết các loại trang sức vì độ cứng cao hơn.
5 phương pháp thử bạc an toàn và không phá hủy tại nhà
Để xác thực trang sức bạc mà không gây hại, có thể dựa vào các đặc tính vật lý vốn có của nó. Một cách tiếp cận an toàn là kiểm tra các dấu hiệu mà các nhà sản xuất uy tín thường đóng lên sản phẩm (8). Đây là phương pháp đáng tin cậy nhất. Dưới đây là các phương pháp thay thế đã được kiểm chứng.
Những phương pháp này dựa trên các nguyên lý vật lý cơ bản. Chẳng hạn, bạc là kim loại nghịch từ, nghĩa là nó không bị nam châm hút. Ngoài ra, bạc còn sở hữu độ dẫn nhiệt cao nhất trong tất cả các kim loại (33), một đặc tính có thể kiểm tra dễ dàng.
Một ví dụ thực tế là nếu bạn đặt một viên đá lạnh lên một đồng xu bạc và một đồng xu kim loại thường, viên đá trên bạc sẽ tan chảy nhanh hơn đáng kể, vì bạc nhanh chóng truyền nhiệt từ tay bạn hoặc không khí vào viên đá. Đây là một phép thử trực quan và hoàn toàn vô hại.
Bắt đầu an toàn ngay hôm nay
- Kiểm tra dấu hiệu (Hallmark): Tìm các dấu khắc nhỏ như “925”, “.925”, hoặc “Sterling” trên trang sức.
- Thử nam châm: Sử dụng một nam châm mạnh (nam châm đất hiếm). Bạc thật sẽ không bị hút.
- Thử nghiệm đá lạnh: Đặt một viên đá lên món đồ bạc và một vật kim loại khác ở nhiệt độ phòng. Đá trên bạc sẽ tan chảy nhanh hơn rõ rệt.
- Kiểm tra âm thanh: Khi gõ nhẹ vào bạc bằng một vật kim loại khác, nó sẽ phát ra tiếng vang trong và cao như tiếng chuông nhỏ, kéo dài 1-2 giây.
- Kiểm tra tỷ trọng (Nâng cao): Đây là phương pháp chính xác nhưng phức tạp hơn, đòi hỏi cân tiểu ly kỹ thuật số và cốc nước để đo khối lượng riêng của vật thể.
Hỏi – đáp nhanh
Bạc bị đen vì thuốc tẩy có làm sạch lại được không?
Bề mặt có thể được đánh bóng để loại bỏ lớp Bạc Chloride đen, nhưng hư hại về cấu trúc vi mô (sự giòn, xốp) là vĩnh viễn và không thể phục hồi (2). Món trang sức sẽ yếu hơn và dễ gãy hơn trước.
Nước hồ bơi có hại cho bạc giống thuốc tẩy không?
Có, vì nước hồ bơi cũng chứa clo để khử trùng. Mặc dù nồng độ thấp hơn, việc tiếp xúc thường xuyên với nước hồ bơi cũng sẽ gây ra các tác động ăn mòn và làm hỏng trang sức bạc theo thời gian. Các tổ chức uy tín như GIA luôn khuyến cáo tháo trang sức trước khi bơi (11).
Thử bạc bằng nam châm có chính xác không?
Phép thử nam châm có thể giúp loại trừ các kim loại có từ tính như sắt, niken, coban thường được dùng để mạ bạc. Tuy nhiên, nó không thể phân biệt bạc với các kim loại không từ tính khác như nhôm, đồng, hoặc kẽm. Do đó, đây là một phép thử loại trừ hữu ích nhưng không phải là một phép khẳng định tuyệt đối.
Kết luận
Dùng thuốc tẩy Javel để thử bạc là một quan niệm sai lầm nguy hiểm, xuất phát từ việc hiểu sai bản chất của phản ứng hóa học. Thay vì là một phép thử, nó là một quá trình hủy hoại gây ra ăn mòn bề mặt, khử hợp kim và làm giòn hóa vĩnh viễn cấu trúc bạc 925 (6). Để bảo vệ giá trị và độ bền của trang sức, hãy luôn lựa chọn các phương pháp thử nghiệm không phá hủy dựa trên các đặc tính vật lý của bạc và tuân thủ các khuyến cáo chăm sóc từ chuyên gia.
Tài liệu tham khảo
- McGill University. Silver Tarnish and Tarnished Claims. Office for Science and Society. https://www.mcgill.ca/oss/article/technology/silver-tarnish-and-tarnished-claims ↩︎
- Scott DA. The deterioration of silver alloys and some aspects of their conservation. ResearchGate. 2015. https://www.researchgate.net/publication/272255428_The_deterioration_of_silver_alloys_and_some_aspects_of_their_conservation ↩︎
- Dartmouth College. The Facts on Silver. The Dartmouth Toxic Metals Superfund Research Program. https://sites.dartmouth.edu/toxmetal/more-metals/silver-metal-of-many-faces/the-facts-on-silver/ ↩︎
- The Henry Ford Museum. Silver Conservation and Care. https://www.thehenryford.org/docs/default-source/default-document-library/the-henry-ford-silver-conservation.pdf?sfvrsn=2 ↩︎
- Gemological Institute of America (GIA). Silver Sizzles. https://www.gia.edu/silver-sizzles ↩︎
- Surescreen Scientifics. Dealloying Whitepaper. https://www.surescreenscientifics.com/wp-content/uploads/2021/02/Dealloying-Whitepaper.pdf ↩︎↩︎
- ResearchGate. SEM images of the surface of original pure silver and tarnished pure silver. https://www.researchgate.net/figure/SEM-images-of-the-surface-of-original-pure-silver-a-tarnished-pure-silver-b_fig1_281703530 ↩︎
- Jewelers Mutual. How to Tell if Silver is Fake. https://www.jewelersmutual.com/the-jewelry-box/how-to-tell-if-silver-jewelry-is-fake ↩︎
- CIBJO. The Precious Metals Blue Book. 2020. https://cibjo.org/wp-content/uploads/2022/09/CIBJO-Precious-Metals-Blue-Book-20-04-01-.pdf ↩︎
- The Modal Shop. Physical Basis of the Resonant Acoustic Method. https://www.modalshop.com/docs/themodalshoplibraries/white-papers/physical-basis-of-the-resonant-acoustic-method-for-flaw.pdf ↩︎
- Gemological Institute of America (GIA). Tips for Caring for your Jewelry. https://www.gia.edu/gia-news-research-tips-caring-jewelry ↩︎
- Jewelers of America. Jewelry Care. https://www.jewelers.org/buying-jewelry/jewelry-repair-and-care/jewelry-care ↩︎
- Canadian Conservation Institute. Care of Silver. https://www.canada.ca/en/conservation-institute/services/conservation-preservation-publications/canadian-conservation-institute-notes/care-silver.html ↩︎
- CIBJO. The Responsible Sourcing Blue Book. 2019. https://cibjo.org/wp-content/uploads/2022/08/CIBJO-Responsible-Sourcing-Blue-Book-2019-01-06.pdf ↩︎
- Hafuco. Sodium Hypochlorite. https://thietkebeboi.com/blog/sodium-hypochlorite ↩︎
- Vu Hoang Co. Hóa chất Javel (Sodium Hypochlorite, NaClO). https://vuhoangco.com.vn/hoa-chat-javel-sodium-hypochlorite-naclo/ ↩︎
- Hoabico. Sodium Hypochlorite. https://hoabico.com/blog/sodium-hypochlorite/ ↩︎
- 49P.vn. Natri Hypocloride (NaClO) và ứng dụng trong nội nha. https://49p.vn/blogs/49p-i-m-recommend/natri-hypocloride-naclo-va-ung-dung-trong-noi-nha-p1 ↩︎
- NW Maids. How Bleach Affects Metal. https://nwmaids.com/how-bleach-affects-metal/ ↩︎
- Jewelsmith. This Common Household Chemical Can Destroy Your Jewelry. https://jewelsmith.com/blogs/news/this-common-household-chemical-can-destroy-your-jewelry ↩︎
- Reddit / r/chemhelp. Chemical reaction of silver wire and bleach? https://www.reddit.com/r/chemhelp/comments/3xy38r/chemical_reaction_of_silver_wire_and_bleach/ ↩︎
- Nagwa. Reaction of Silver Nitrate with Sodium Chloride. https://www.nagwa.com/en/videos/284145074608/ ↩︎
- Nina Designs. Removing Tarnish from Silver Jewelry. https://www.ninadesigns.com/resources/classroom/removing-tarnish ↩︎
- Wikipedia. Silver chloride. https://en.wikipedia.org/wiki/Silver_chloride ↩︎
- American Elements. Silver Chloride. https://www.americanelements.com/silver-chloride-7783-90-6 ↩︎
- Ganoksin Orchid. What effect would chlorine have on sterling silver? https://orchid.ganoksin.com/t/what-effect-would-chlorine-have-on-sterling-silver/16956 ↩︎
- Olufson Designs. How Chemicals Impact Sterling Silver, Gold, and Platinum. https://www.olufsondesigns.com/how-chemicals-impact-sterling-silver-gold-and-platinum ↩︎
- Victoria and Sterling. Why You Should Keep Your Jewelry Away From Chlorine. https://www.victoriaandsterling.com/blogs/v-s-blog-1/why-you-should-keep-your-jewelry-away-from-chlorine-and-what-it-actually-does ↩︎
- MGS Refining. 5 Easy Ways to Test Silver. https://www.mgsrefining.com/blog/5-easy-ways-to-test-silver/ ↩︎
- wikiHow. How to Test Silver. https://www.wikihow.com/Test-Silver ↩︎
- Wikipedia. Eddy current brake. https://en.wikipedia.org/wiki/Eddy_current_brake ↩︎
- Reddit / r/Silverbugs. Noob question: how do test for silver at home? https://www.reddit.com/r/Silverbugs/comments/y63v3p/noob_question_how_do_test_for_silver_at_home/ ↩︎
- Sintered Metal Filter Manufacturer. Does Silver Conduct Heat? https://www.sinteredfilter.net/does-silver-conduct-heat/ ↩︎
- Simone Walsh. How to Properly Clean Silver Jewellery. https://simonewalsh.com/blogs/handmade-jewellery/how-to-properly-clean-silver-jewellery ↩︎
