Đeo trang sức bị chóng mặt, miệng có vị kim loại? Giải mã khoa học và cách phòng tránh an toàn

Cơ chế miễn dịch: Giải mã khoa học về dị ứng kim loại

Hãy hình dung hệ miễn dịch của cơ thể bạn giống như một đội quân lính gác cực kỳ nhạy bén. Thủ phạm chính gây ra hầu hết các ca “dị ứng bạc” thực chất không phải là bạc, mà là niken (nickel) hoặc coban (cobalt) được pha vào hợp kim để tăng độ cứng.(¹) Đội quân lính gác này có thể “nhận diện nhầm” các hạt kim loại này là kẻ xâm lược.

Quá trình này được bác sĩ gọi là viêm da tiếp xúc dị ứng (Allergic Contact Dermatitis – ACD). Nó diễn ra như sau: Khi mồ hôi tiếp xúc với trang sức, các hạt (ion) niken siêu nhỏ (ký hiệu là Ni²⁺) được giải phóng. Chúng thấm qua da và “bắt tay” với protein của cơ thể. Hệ miễn dịch (lính gác) thấy cái “bắt tay” này là vật thể lạ và sẽ tấn công. Theo thời gian, các tế bào T (lính gác đặc nhiệm) sẽ “ghi nhớ” kẻ lạ này. Trong những lần đeo sau, chúng sẽ kích hoạt phản ứng viêm, gây ngứa, mẩn đỏ, và mụn nước, thường là sau 24 đến 72 giờ.(⁴)

Đây là lý do tại sao có khi bạn đeo trang sức trong nhiều năm mà không gặp vấn đề gì, rồi đột ngột bị dị ứng. Đó là vì giai đoạn “học hỏi” và “ghi nhớ” thầm lặng của đội lính gác đã hoàn tất. Hiện tượng này có thể xảy ra với mọi loại trang sức. Ví dụ, với nữ giới, một chiếc nhẫn bạc nữ có chứa niken có thể gây ngứa ran ngón tay. Trong khi đó, nam giới cũng cần cẩn thận khi chọn nhẫn hoặc các phụ kiện kim loại khác.

Yếu tố khí hậu tại Việt Nam đóng một vai trò quan trọng. Với đặc tính nóng ẩm nhiệt đới, cơ thể chúng ta tiết ra nhiều mồ hôi hơn.(³) Mồ hôi, với thành phần muối và axit, hoạt động như một chất “tẩy rửa”, vừa đẩy nhanh quá trình “rửa trôi” và giải phóng ion niken, vừa trở thành “xe buýt” vận chuyển hiệu quả các ion này đến hệ miễn dịch. Điều này giải thích tại sao một người có thể không bị dị ứng khi ở xứ lạnh, nhưng lại bùng phát triệu chứng khi về Việt Nam sinh sống.

Tuy nhiên, cần xem xét một trường hợp ngoại lệ nghiêm trọng hơn. Ở những người đã quá nhạy cảm với niken, việc tiêu thụ thực phẩm giàu niken (như sô cô la, các loại hạt) cũng có thể kích hoạt phát ban lan rộng toàn thân. Tình trạng này được gọi là viêm da tiếp xúc toàn thân (Systemic Contact Dermatitis – SCD).(⁵) Điều này cho thấy sự nhạy cảm với kim loại không chỉ là vấn đề ngoài da, mà còn liên quan đến toàn bộ cơ thể, là một mắt xích quan trọng dẫn đến cảm giác “say kim loại”.

Hiệu ứng điện hóa: Khi cơ thể vô tình trở thành một viên pin

Hãy hình dung cơ thể chúng ta như một môi trường dung dịch muối ấm (giống như nước canh), có khả năng dẫn điện tự nhiên. Khi hai kim loại khác nhau cùng tồn tại trong môi trường này, chúng có thể vô tình tạo ra một “cục pin” sinh học mini, gây ra một hiện tượng khoa học gọi là nhạy cảm điện hóa.(⁶)

Nguyên lý đằng sau hiện tượng này là ăn mòn Galvanic. Nó tạo ra một dòng điện cực kỳ nhỏ chạy từ kim loại hoạt động mạnh hơn (ví dụ như đồng trong hợp kim bạc) đến kim loại kém hoạt động hơn (ví dụ như mão răng bằng vàng hoặc trụ răng implant bằng titan).(⁶) Nước bọt và mồ hôi của chúng ta chính là chất điện giải hoàn hảo để khép kín mạch điện này. Điều cốt lõi cần hiểu là: trang sức không phải là nguyên nhân duy nhất; nó chỉ là mảnh ghép cuối cùng để kích hoạt một mạch điện tiềm ẩn “răng giả – cơ thể – trang sức”.

Dòng điện này có thể chạy giữa các bộ phận khác nhau. Ví dụ, với phái nữ, chiếc lắc tay bạc nữ ở cổ tay có thể tạo thành một mạch điện với trụ răng implant. Tương tự, phái nam đeo đồng hồ kim loại cũng có thể gặp hiện tượng này nếu có phục hình răng.

Trong thực tế, nhiều người Việt Nam có các phục hình nha khoa bằng kim loại. Khi kết hợp với chế độ ăn truyền thống giàu muối (từ nước mắm, gia vị) và các chất có tính axit (từ chanh, giấm), tính dẫn điện của nước bọt và dịch cơ thể sẽ tăng lên. Điều này có thể khuếch đại cường độ của các dòng điện Galvanic, dù rất nhỏ. Ngay cả vùng cổ cũng rất nhạy cảm với điều này. Các chị em khi đeo dây chuyền bạc nữ có thể cảm nhận rõ nhất sự châm chích. Các anh em khi đeo dây chuyền kim loại cũng nên lưu ý hiện tượng tương tự. Dòng điện bất thường này có thể kích thích trực tiếp các thụ thể thần kinh, đặc biệt ở vùng đầu miệng, gây ra những triệu chứng khó giải thích như vị kim loại, ù tai, chóng mặt, hoặc đau đầu.(⁷)

Tuy nhiên, cần nhìn nhận một cách khách quan rằng, trong khi hiện tượng Galvanic trong miệng (oral galvanism) đã được nha khoa ghi nhận rõ, việc nó tạo thành một mạch điện toàn thân giữa trang sức và các bộ phận cấy ghép ở xa vẫn là một lĩnh vực cần nhiều nghiên cứu hơn. Dù vậy, nó cung cấp một giả thuyết khoa học hợp lý cho những triệu chứng thần kinh mà cơ chế dị ứng đơn thuần không thể giải thích trọn vẹn.

Hỏi – đáp nhanh

Kết luận

Tóm lại, cảm giác “say kim loại” là một hiện tượng có thật, được lý giải qua hai cơ chế khoa học song song: phản ứng của hệ miễn dịch với hợp kim (dị ứng) và sự nhạy cảm với dòng điện Galvanic (say điện). Việc hiểu rõ bản chất từng hiện tượng và các yếu tố làm nặng thêm tại Việt Nam (như khí hậu nóng ẩm) sẽ giúp người dùng đưa ra lựa chọn sáng suốt. Ưu tiên các vật liệu tương thích sinh học cao như titan, bạch kim và thực hiện các biện pháp phòng ngừa đơn giản chính là chìa khóa để tận hưởng vẻ đẹp của trang sức một cách an toàn và thoải mái.(⁷) Bạn có thể khám phá thêm nhiều lựa chọn an toàn và đẹp mắt trong bộ sưu tập trang sức bạc nữ S925 của chúng tôi.