Tiêu chuẩn biên tập và nguồn tham khảo
Bài viết này dựa trên các nguồn học thuật, tài liệu chuyên ngành đáng tin cậy. Mỗi dữ kiện quan trọng đều có số trích dẫn, liên kết đến cuối bài. Việc này giúp đảm bảo tính minh bạch, chính xác của thông tin.
- Tư liệu học thuật, bảo tàng: Định nghĩa, lịch sử bài viết dẫn từ Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, Bách khoa toàn thư Britannica (2, 1).
- Tài liệu chuyên ngành kim hoàn: Chi tiết kỹ thuật đối chiếu từ cộng đồng, ấn phẩm uy tín như Ganoksin (11).
- Thực tiễn tại Việt Nam: Thông tin làng nghề truyền thống tổng hợp từ cơ quan báo chí chính thống trong nước (6).
Tiêu chí TTJEWELRY: Bài viết chuẩn xác, dễ hiểu với độc giả Việt Nam.
Bài viết do T&T Jewelry biên soạn, xuất bản tại ttjewelry.vn.
Điểm chính cần nhớ
- Chạm đuổi định hình kim loại qua nén, đẩy; không mất vật liệu. Chạm khắc cắt, loại bỏ kim loại tạo hoa văn (12).
- Chạm đuổi luôn đi cùng thúc nổi (repoussé) (1). Thúc nổi tạo khối chính từ mặt sau, giúp hoàn thiện các tác phẩm điêu khắc ba chiều.
- Chạm đuổi tạo hình khối mềm mại, uyển chuyển. Chạm khắc cho ra đường nét sắc sảo, sáng bóng, mang tính đồ họa và tuyến tính (13).
Kỹ thuật chạm đuổi: Dịch chuyển kim loại tạo hình
Hãy hình dung kỹ thuật chạm đuổi như một nghệ nhân làm việc với đất sét. Họ chỉ nén, đẩy, định hình vật liệu có sẵn mà không loại bỏ hay thêm vào. Bản chất của chạm đuổi là một quá trình phi trừ, kim loại chỉ đơn thuần được dịch chuyển (12).
Nguyên lý khoa học đằng sau kỹ thuật này là biến dạng dẻo. Khi nghệ nhân dùng búa tác động lực lên đục, lực này vượt giới hạn đàn hồi. Kim loại biến dạng vĩnh viễn thay vì trở lại hình dạng gốc. Sự thấu hiểu, kiểm soát điểm giới hạn này phân biệt một người thợ lành nghề. Kỹ thuật chạm đuổi gần như không thể tách rời thúc nổi (repoussé), có nghĩa là “đẩy về phía trước” (1).
Bộ công cụ của thợ chạm đuổi phản ánh nguyên tắc dịch chuyển vật liệu. Đục chạm (chasing punches) bằng thép có đầu đánh bóng trơn nhẵn. Chúng được thiết kế để đẩy, nén kim loại, không phải để cắt (7). Búa chạm (chasing hammer) cũng có tay cầm dài, linh hoạt, giúp tạo cú gõ kiểm soát, nhịp nhàng. Tấm kim loại được đặt trên sáp chèn (pitch), một vật liệu đỡ linh hoạt. Sáp này đủ cứng giữ phôi, nhưng cũng đủ dẻo để lún, tạo không gian cho kim loại dịch chuyển. Đây là yếu tố không thể thiếu của kỹ thuật chạm đuổi (7).
Tóm tắt các điểm chính
- Chạm đuổi định hình kim loại từ mặt trước, dùng nguyên lý biến dạng dẻo.
- Chạm đuổi song hành thúc nổi, tạo khối từ mặt sau, hoàn thiện điêu khắc ba chiều.
- Công cụ (đục đầu tù, sáp chèn) thiết kế để đẩy, dịch chuyển kim loại; không cắt bỏ vật liệu.
Kỹ thuật chạm khắc: Loại bỏ kim loại tạo hoa văn
Chạm khắc là một quy trình sản xuất trừ (subtractive manufacturing). Nghệ nhân dùng công cụ sắc bén cắt vào bề mặt kim loại, loại bỏ sợi hoặc mảnh vật liệu nhỏ (2). Rãnh tạo ra chính là đường nét thiết kế. Trái ngược hoàn toàn chạm đuổi, vẻ đẹp tác phẩm chạm khắc xuất phát từ phần vật liệu đã bị lấy đi.
Lịch sử chạm khắc có con đường riêng. Nó không chỉ là kỹ thuật trang trí, mà còn là nền tảng ngành in ấn. Việc phát minh in khắc đồng vào thế kỷ 15 đã chứng minh điều này (4). Ứng dụng này định hình thẩm mỹ chạm khắc, hướng tới sự chính xác, rõ ràng của đường nét đồ họa. Đây là điểm khác biệt với hình khối điêu khắc của chạm đuổi. Công cụ chính của thợ chạm khắc là dao khắc (burin hoặc graver) (13). Đó là thanh thép cứng có đầu mài cực kỳ sắc bén. Hình dạng đầu dao, từ mũi vuông tạo rãnh chữ V đến dao đa nét tạo vân, sẽ quyết định đặc tính đường khắc. Để tạo đường cong mượt mà, thợ thường giữ dao khắc tĩnh. Đồng thời, họ dùng tay kia xoay phôi kim loại được giữ trên khối khắc nặng hoặc ê-tô cầu (13).
Vẻ đẹp đặc trưng của chạm khắc đến từ hiệu ứng “vết cắt sáng” (bright cut). Khi dao khắc cắt vào kim loại, rãnh hình chữ V sẽ tạo ra hai mặt cắt cực kỳ nhẵn bóng. Hai mặt này phản chiếu ánh sáng sắc nét, tạo ánh lấp lánh đặc biệt (14). Đây là nghệ thuật vẽ trên kim loại bằng đường bắt sáng, đòi hỏi kiểm soát và độ chính xác phi thường.
Tóm tắt các điểm chính
- Chạm khắc trang trí bằng cách cắt, loại bỏ vật liệu khỏi bề mặt kim loại.
- Lịch sử in ấn định hình thẩm mỹ chạm khắc, hướng theo đồ họa, tuyến tính.
- Dao khắc (burin) là dụng cụ chính, có cạnh sắc, tạo hiệu ứng “vết cắt sáng” đặc trưng.
So sánh trực diện: Nhận diện dấu ấn người thợ
Đặt tác phẩm chạm đuổi cạnh chạm khắc như so sánh điêu khắc với đồ họa. Chạm đuổi cho cảm giác hữu cơ, ba chiều. Hình khối mềm mại, uyển chuyển, có sự chuyển tiếp tròn trịa (16). Ngược lại, chạm khắc hấp dẫn bởi đường nét sắc sảo, rõ ràng, sáng bóng. Nó mang vẻ đẹp chính xác, tuyến tính. Bảng dưới đây so sánh các điểm khác biệt cốt lõi:
| Đặc điểm | Chạm đuổi | Chạm khắc |
|---|---|---|
| Nguyên tắc cốt lõi | Dịch chuyển (biến dạng dẻo) | Loại bỏ (trừ vật liệu) |
| Tương tác vật liệu | Kim loại được đẩy, nén, di chuyển; không mất vật liệu (12). | Kim loại được cắt bỏ để tạo rãnh (16). |
| Dụng cụ chính | Đục chạm đầu tù, đánh bóng; búa chạm chuyên dụng (7). | Dao khắc (burin) cạnh sắc, nhiều hình dạng (13). |
| Hiệu ứng kết quả | Hình khối điêu khắc nổi, mềm mại, ba chiều (1). | Đường nét khắc chìm, sắc sảo, sáng bóng, mang tính đồ họa (14). |
| Dụng cụ giữ phôi | Bát sáp (pitch bowl) hoặc vật liệu đỡ đàn hồi, cho phép biến dạng (7). | Ê-tô cầu (engraver’s block), giữ ổn định, xoay phôi (13). |
Chọn lựa phù hợp
Chạm đuổi: Trang sức có chiều sâu điêu khắc, hình khối nổi mềm mại, hữu cơ; cảm giác tác phẩm độc bản.
Chạm khắc: Yêu thích sự tinh xảo, chính xác của đường nét đồ họa; hoa văn lấp lánh, trang trí tinh tế trên bề mặt phẳng.
Kỹ thuật ‘khắc chìm chạm nổi’ tại Đồng Xâm: Cái nhìn Việt Nam
Tại làng nghề chạm bạc Đồng Xâm (Thái Bình), các kỹ thuật toàn cầu có sự giao thoa, tích hợp thú vị. Thuật ngữ “chạm khắc” tiếng Việt thường bao hàm ý nghĩa rộng. Nó gợi ý nghệ nhân thành thạo cả dịch chuyển (chạm) và loại bỏ (khắc) kim loại (18). Điều này phản ánh triết lý thủ công khác biệt. Các kỹ thuật là chuỗi công cụ liên hoàn giúp nghệ nhân đạt tầm nhìn nghệ thuật cuối cùng.
“Khắc chìm chạm nổi” mô tả tinh hoa kỹ thuật làng Đồng Xâm, gói gọn sự tổng hợp này (6). “Khắc chìm” là chạm khắc, tức cắt vào kim loại. “Chạm nổi” mô tả việc đẩy kim loại tạo khối, gồm cả chạm đuổi, thúc nổi. Quy trình “trơn – đấu – đậu – chạm” của làng nghề cho thấy “chạm” là giai đoạn trang trí cuối cùng. Thợ thủ công vận dụng linh hoạt nhiều kỹ thuật hoàn thiện tác phẩm (6). Đây không phải mơ hồ ngôn ngữ, mà là phản ánh tư duy thủ công tích hợp. Các kỹ năng kết hợp nhuần nhuyễn tạo ra tác phẩm mang đậm bản sắc văn hóa Việt.
Gợi ý nhận biết sản phẩm chất lượng
- Quan sát độ sắc nét: Đường chạm khắc phải đều, sâu, không xước. Hình khối chạm đuổi phải mềm mại, không nứt.
- Kiểm tra sự cân đối: Họa tiết (chạm khắc hay chạm nổi) phải đối xứng, hài hòa tổng thể sản phẩm.
- Cảm nhận bề mặt: Sản phẩm xử lý kỹ lưỡng, nền và họa tiết tương phản (bóng-mờ), tạo chiều sâu.
Giải đáp thắc mắc
Chạm đuổi và thúc nổi có phải cùng một kỹ thuật?
Không. Hai kỹ thuật này bổ sung cho nhau. Thúc nổi tạo hình khối chính từ mặt sau kim loại, chạm đuổi tinh chỉnh chi tiết từ mặt trước (1).
Kỹ thuật nào đòi hỏi trình độ khó hơn?
Cả hai đều đòi hỏi kỹ năng, kiên nhẫn cao. Chạm đuổi, thúc nổi cần tư duy không gian ba chiều. Chạm khắc lại yêu cầu kiểm soát phi thường để tạo đường nét chính xác từng micromet.
Chạm khắc laser có giống chạm khắc thủ công không?
Về nguyên tắc, cả hai đều là quá trình trừ vật liệu. Tuy nhiên, chạm khắc laser làm bay hơi kim loại. Nó thường không tạo “vết cắt sáng” đặc trưng như dao khắc tay (15).
Tổng kết
Chạm đuổi, chạm khắc là hai ngôn ngữ nghệ thuật kim loại riêng biệt. Một kỹ thuật dịch chuyển vật liệu tạo điêu khắc, kỹ thuật kia loại bỏ vật liệu vẽ họa tiết đồ họa tinh xảo. Nhận biết khác biệt cốt lõi giúp bạn trân trọng tay nghề nghệ nhân. Đồng thời, đây là kiến thức hữu ích. Nó giúp bạn chọn trang sức phù hợp phong cách, gu thẩm mỹ của mình (12).
Tài liệu tham khảo
- Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2023, November 27). chasing. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/art/chasing ↩︎
- The Metropolitan Museum of Art. (n.d.). Engraving. Retrieved September 26, 2025, from https://www.metmuseum.org/about-the-met/collection-areas/drawings-and-prints/materials-and-techniques/printmaking/engraving ↩︎
- Wikipedia contributors. (2024, August 28). Engraving. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved September 26, 2025, from https://en.wikipedia.org/wiki/Engraving ↩︎
- Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2024, August 23). engraving. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/art/engraving ↩︎
- Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2024, August 23). engraving. Encyclopedia Britannica. Link ↩︎
- Báo Thanh Niên. (2023, June 18). Tinh hoa làng nghề chạm bạc Đồng Xâm Thái Bình. https://thanhnien.vn/tinh-hoa-lang-nghe-cham-bac-dong-xam-thai-binh-1851481687.htm ↩︎
- Wikipedia contributors. (2024, July 16). Repoussé and chasing. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved September 26, 2025, from https://en.wikipedia.org/wiki/Repouss%C3%A9_and_chasing ↩︎
- Ganoksin. (n.d.). Goldsmithing: Repoussé and Chasing. Retrieved September 26, 2025, from https://www.ganoksin.com/article/goldsmithing-repousse-chasing/ ↩︎
- The Metropolitan Museum of Art. (n.d.). The Printed Image in the West: Engraving. Retrieved September 26, 2025, from https://www.metmuseum.org/essays/the-printed-image-in-the-west-engraving ↩︎
- Báo Nông nghiệp Môi trường. (2024, May 14). Tinh hoa làng nghề chạm bạc Đồng Xâm. https://nongnghiepmoitruong.vn/tri-thuc-nong-dan/tinh-hoa-lang-nghe-cham-bac-dong-xam-d410614.html ↩︎
- Daegu Intangible Heritage Center. (n.d.). Jogakjang. Retrieved September 26, 2025, from https://dgmh.co.kr/~jogakjang ↩︎
- Talking about Interior Design. (2014, September). ENGRAVING AND CHASING. https://talking-interior-design.blogspot.com/2014/09/engraving-and-chasing.html ↩︎
- Korte Jewelry Designs. (n.d.). Hand Engraving vs. Chasing and Repousse. Retrieved September 26, 2025, from https://kortejewelry.com/blogs/jewelry-ramblings/hand-engraving-vs-chasing-and-repousse ↩︎
- Lang Antiques. (n.d.). Chasing – Antique Jewelry University. Retrieved September 26, 2025, from https://www.langantiques.com/university/chasing-2/ ↩︎
- Christopher Duquet. (n.d.). The Art of Hand Engraving Jewelry. Retrieved September 26, 2025, from https://christopherduquet.com/art-hand-engraving-jewelry/” target=”_blank” rel=”noopener noreferrer”>https://christopherduquet.com/art-hand-engraving-jewelry/ ↩︎
- YouTube. (2021, November 28). Chạm bạc Đồng Xâm – Tinh hoa nghề Việt trên quê hương lúa. https://www.youtube.com/watch?v=k8enL3ssud8 ↩︎
- Cooksongold. (n.d.). Chasing and Repoussé Techniques for Beginners. Retrieved September 26, 2025, from https://www.cooksongold.com/blog/learn/chasing-and-repousse-techniques-for-beginners/ ↩︎
- Kernowcraft. (n.d.). Beginner’s Guide To Chasing & Repoussé. Retrieved September 26, 2025, from https://www.kernowcraft.com/jewellery-making-tips/texturing-patina-finishing-advice/beginners-guide-to-chasing-repousse ↩︎
