Bạc có bị nam châm hút không? Giải mã khoa học và cách phân biệt thật giả tại nhà

Giải mã từ tính của bạc: Tại sao bạc đẩy nam châm và tạo ra dòng điện xoáy

Hãy tưởng tượng bạc như một người lịch sự nhưng luôn giữ khoảng cách; khi nam châm tiến đến, nó không bị cuốn hút mà lại nhẹ nhàng lùi ra. Trên phương diện khoa học, bạc được xếp vào nhóm vật liệu nghịch từ (diamagnetism), nghĩa là nó tạo ra một lực đẩy cực yếu khi đặt trong từ trường, một hiệu ứng mắt thường không thể thấy được (¹).

Cội rễ của đặc tính này đến từ cấu trúc nguyên tử của bạc. Với lớp vỏ electron 4d¹⁰ đã được lấp đầy hoàn toàn, các electron tồn tại theo cặp có spin đối nghịch, tự triệt tiêu moment từ của nhau. Khi không có moment từ vĩnh cửu, bạc không thể bị hút mạnh như sắt, mà chỉ còn lại lực đẩy nghịch từ vô cùng yếu. Tuy nhiên, nếu lực đẩy này không đáng kể, tại sao ta vẫn có thể dùng nam châm để “thử” bạc? Câu trả lời nằm ở một hiện tượng khác, mạnh hơn rất nhiều và chỉ xuất hiện khi có sự chuyển động: dòng điện xoáy (Eddy Current).

Khi bạn di chuyển một nam châm trên bề mặt bạc – một kim loại dẫn điện xuất sắc – từ trường biến thiên sẽ sinh ra các dòng điện cảm ứng nhỏ có hình xoáy nước ngay bên trong lòng bạc. Theo Định luật Lenz, những dòng điện xoáy này lại tạo ra một từ trường riêng để chống lại chính sự thay đổi đã sinh ra chúng. Kết quả là một lực hãm vô hình, tương tự như “lực cản điện từ”, khiến nam châm bị ghì lại và di chuyển chậm đi rõ rệt. Hiểu rõ điều này là cực kỳ quan trọng, bởi phép thử nam châm thực chất là đang kiểm tra độ dẫn điện của bạc, chứ không phải từ tính của nó.

Cách thử bạc bằng nam châm: Quy trình đúng và những sai lầm cần tránh

Sử dụng nam châm để thử bạc cũng giống như dùng nhiệt kế để kiểm tra sức khỏe; nó cho kết quả nhanh chóng nhưng cần phải đọc đúng cách để không chẩn đoán sai. Điều cốt lõi cần ghi nhớ là bạc 925 tiêu chuẩn (pha 7,5% đồng) có đặc tính từ gần như tương đồng với bạc tinh khiết và dứt khoát không bị nam châm hút (⁷).

Một trong những quan niệm sai lầm phổ biến nhất tại Việt Nam là “bạc 925 hút nam châm nhẹ”. Chính niềm tin này đã tạo cơ hội cho các sản phẩm kém chất lượng len lỏi vào thị trường. Trên thực tế, cảm giác “hút nhẹ” thường chỉ đến từ hai nguyên nhân: một là sản phẩm đó là hợp kim rẻ tiền có pha niken (một kim loại có từ tính), hai là người dùng vô tình thử nam châm ngay tại móc khóa của trang sức. Rất nhiều loại móc, đặc biệt là móc dạng lò xo, có chứa một chi tiết thép nhỏ bên trong, và chính phần thép này tương tác với nam châm, gây ra sự hiểu lầm.

Thay vì chỉ đơn giản là xem trang sức có “dính” nam châm hay không, một phương pháp hiệu quả hơn nhiều là “thử nghiệm trượt”. Phép thử này tận dụng sức mạnh của dòng điện xoáy. Bạn hãy đặt nghiêng một món đồ bạc có bề mặt đủ lớn và phẳng (như một thỏi bạc hay mặt dây chuyền bản to), sau đó thả một viên nam châm đất hiếm (Neodymium) mạnh trượt trên đó. Nếu là bạc thật, bạn sẽ thấy viên nam châm trượt xuống một cách từ tốn, như thể có một lực cản vô hình. Đây là dấu hiệu rõ ràng của một kim loại dẫn điện tốt như bạc hoặc đồng. Ngược lại, nam châm sẽ hoặc là dính chặt vào bạc giả có lõi sắt, hoặc là trượt xuống rất nhanh trên các vật liệu dẫn điện kém.

Không chỉ dùng nam châm: Các phương pháp kiểm tra bạc thật hiệu quả khác

Giống như một thám tử không chỉ dựa vào một dấu vân tay, việc xác định bạc thật cũng cần kết hợp nhiều bằng chứng khác nhau để có kết luận chắc chắn. Một trong những đặc tính nổi bật nhất của bạc là khả năng dẫn nhiệt đứng đầu trong các kim loại, với chỉ số lên tới 429 W/(m·K) (⁴), có nghĩa là nó truyền nhiệt đi cực nhanh.

Dựa vào đặc tính này, “phép thử đá lạnh” là một cách kiểm tra tại nhà vừa đơn giản vừa đáng tin cậy. Khi bạn đặt một viên đá lên món đồ bằng bạc thật, nó sẽ ngay lập tức hút nhiệt từ môi trường và truyền vào viên đá, khiến đá tan chảy nhanh một cách đáng kinh ngạc, như thể đang được đặt trên một vật ấm. Nếu bạn đặt một viên đá khác lên một vật bằng thép không gỉ hoặc nhựa ở cùng nhiệt độ phòng để so sánh, sự chênh lệch về tốc độ tan chảy sẽ vô cùng rõ rệt.

Một yếu tố khác đôi khi bị xem là tiêu cực nhưng thực chất lại là dấu hiệu của bạc thật, đó là hiện tượng xỉn màu. Khí hậu Việt Nam có độ ẩm trung bình rất cao, thường xuyên trên 80% (⁸), tạo điều kiện lý tưởng cho phản ứng giữa bạc và các hợp chất chứa lưu huỳnh trong không khí, hình thành một lớp Bạc Sulfide (Ag₂S) màu đen. Nghe có vẻ lạ, nhưng việc trang sức bạc của bạn bị xỉn màu theo thời gian lại là một bằng chứng cho thấy nó là bạc thật. Các kim loại giả mạo như thép không gỉ thường không bị xỉn đen theo cách này. Vì vậy, thay vì lo lắng, hãy xem đó là một đặc tính hóa học tự nhiên của bạc.

Hỏi – đáp nhanh

Kết luận

Để nhận diện bạc thật một cách đáng tin cậy, không nên phụ thuộc vào bất kỳ phép thử đơn lẻ nào. Phép thử nam châm là công cụ sàng lọc ban đầu hiệu quả để phát hiện kim loại chứa sắt, nhưng giá trị thật sự nằm ở việc quan sát hiệu ứng dòng điện xoáy. Một người tiêu dùng thông thái sẽ kết hợp linh hoạt nhiều phương pháp: từ kiểm tra ký hiệu, thử nghiệm trượt bằng nam châm, thử độ tan của đá lạnh, cho đến việc chấp nhận hiện tượng xỉn màu tự nhiên. Cuối cùng, lựa chọn mua hàng từ một thương hiệu uy tín vẫn là cách đảm bảo chắc chắn nhất cho giá trị sản phẩm.