Bạc Hopi Overlay là gì? Giải mã kỹ thuật, biểu tượng và di sản văn hóa trong từng tác phẩm

Định hình một bản sắc: Nguồn gốc và sự ra đời của kỹ thuật bạc Hopi Overlay

Hãy tưởng tượng nghề bạc Hopi lúc đầu giống như một người thợ giỏi nhưng không có vật liệu đặc trưng. Trong nhiều chục năm, sản phẩm của họ trông y hệt phong cách của bộ lạc Navajo và Zuni, vốn nổi tiếng với bạc đúc dày và đá ngọc lam xanh biếc.(²) Vì vậy, kỹ thuật overlay (làm chồng lớp) không phải tự nhiên mà có. Đó là một hành động có chủ đích để tạo ra bản sắc nghệ thuật riêng, đồng thời giải quyết khó khăn về kinh tế – xã hội.

Bước ngoặt đến từ Bảo tàng Bắc Arizona (MNA). Năm 1938, một nhân viên tên Virgil Hubert lần đầu gợi ý về kỹ thuật này. Ông lấy cảm hứng từ các hoa văn truyền thống trên gốm và giỏ của người Hopi.(⁹) Tuy nhiên, phải sau Thế chiến II, ý tưởng này mới thành hiện thực. Khi đó, các cựu chiến binh trở về mà không có việc làm. Đạo luật G.I. của chính phủ đã mang lại tiền tài trợ.(⁴) Một lớp dạy nghề bạc được mở ra. Nghệ sĩ Fred Kabotie phụ trách về thiết kế, còn thợ bạc bậc thầy Paul Saufkie lo về kỹ thuật.(⁶) Sự kết hợp này đã khai sinh ra Hợp tác xã Thủ công Bạc Hopi vào năm 1949. Đây là cột mốc chính thức cho một phong cách nghệ thuật mới, tạo ra kinh tế bền vững cho các nghệ nhân ngay tại quê nhà của họ.(¹)

Nghệ thuật từ hai lớp bạc: Phân tích chi tiết quy trình chế tác Hopi Overlay

Việc tạo ra một tác phẩm overlay giống như nghệ thuật làm một bức phù điêu nhỏ xíu, nơi ánh sáng và bóng tối được sắp đặt trên mặt bạc. Nền tảng của kỹ thuật này bắt đầu với hai tấm bạc sterling (bạc S925, chứa 92,5% bạc nguyên chất) có cùng hình dạng và kích thước.(¹)

Kỹ thuật này thường được áp dụng trên nhiều sản phẩm. Ví dụ, với phái nữ, một chiếc nhẫn bạc nữ chế tác overlay rất tinh xảo và độc đáo. Trong khi đó, phái nam cũng có nhiều kiểu trang sức bạc khác thể hiện sự mạnh mẽ.

Đầu tiên, người thợ vẽ mẫu thiết kế lên tấm bạc phía trên. Sau đó, họ dùng cưa kim hoàn (loại cưa có lưỡi cực mỏng) để cẩn thận cắt bỏ các phần nền (gọi là không gian âm).(¹⁸) Độ chính xác của đường cưa là một trong những tiêu chí hàng đầu để đánh giá tay nghề. Tấm bạc còn lại được chuẩn bị làm nền. Bề mặt của nó được tạo vân bằng cách dùng búa gõ lên một cây dùi nhỏ, tạo ra các vạch chéo hoặc song song.(¹⁵) Lớp vân này không chỉ tạo chiều sâu mà còn giúp việc làm đen (oxy hóa) hiệu quả hơn. Tấm nền được xử lý bằng dung dịch “liver of sulfur” (một hợp chất hóa học của kali) để tạo ra một lớp màu đen tuyền, đồng nhất.(²³) Đây là kỹ thuật làm đen có chủ đích, khác với bạc bị đen do mồ hôi hay không khí ở Việt Nam. Cuối cùng, hai lớp bạc được hợp nhất bằng kỹ thuật hàn “sweating” (hàn thấm). Họ nung nóng toàn bộ để chất hàn chảy đều, dính chặt chúng lại vĩnh viễn.(¹⁵) Bề mặt trên cùng sau đó được đánh bóng sáng như gương, tạo ra sự tương phản tuyệt đối với lớp nền đen mờ chìm bên dưới.(²)

Giải mã ngôn ngữ bạc: Các biểu tượng và dấu ấn nghệ nhân trong trang sức Hopi

Các hình vẽ trên trang sức Hopi overlay không phải là ngẫu nhiên; chúng giống như một thư viện ký tự cổ được ‘dịch’ sang ngôn ngữ của bạc. Nguồn cảm hứng chính đến từ gốm cổ, đặc biệt là các thiết kế hình học và biểu tượng của gốm Sikyatki (từ năm 1400-1600).(²) Điều này tạo ra một cầu nối, liên kết kiểu nghệ thuật mới này với một di sản nghệ thuật lâu đời và đáng kính. Bên cạnh đó, các nghệ nhân còn lấy ý tưởng từ nghệ thuật khắc đá (petroglyph) và các bức tranh thiêng trong các phòng nghi lễ Kiva.(²⁰)

Mỗi biểu tượng đều mang ý nghĩa sâu sắc, gắn liền với cách nhìn thế giới của người Hopi – một dân tộc làm nông nghiệp ở vùng đất khô cằn, luôn coi trọng sự hài hòa với thiên nhiên.

Các biểu tượng này mang ý nghĩa sâu sắc. Ví dụ, phái nữ thường chọn lắc tay bạc nữ có biểu tượng mặt trời để cầu may mắn. Còn phái nam có thể chọn các biểu tượng sức mạnh như dấu chân gấu trên thắt lưng hoặc kẹp cà vạt.

Ví dụ, các đường xoáy và hình mây bậc thang là lời cầu nguyện cho mưa, yếu tố sống còn.(²⁰) Dấu chân gấu tượng trưng cho sức mạnh và quyền lực, trong khi hình tượng Kokopelli (thần thổi sáo) đại diện cho sự sinh sôi và niềm vui.(²⁵)(⁹) Để đảm bảo hàng thật, Hợp tác xã đã chuẩn hóa việc sử dụng dấu hiệu nhận biết (gọi là hallmark). Các tác phẩm thường có hai dấu: dấu cá nhân của nghệ nhân (thường là biểu tượng gia tộc) và dấu mặt trời “Dawa”, biểu tượng chính thức của Hợp tác xã.(¹) Đây không chỉ là chữ ký mà còn là lời khẳng định về di sản và bản sắc văn hóa.

Vượt trên nghệ thuật: Vai trò kinh tế và bảo tồn văn hóa của Hopi Overlay

Thành công của kỹ thuật Hopi overlay không chỉ nằm ở giá trị nghệ thuật; nó giống như một dòng nước mát lành tưới cho mảnh đất văn hóa đang gặp thử thách. Hợp tác xã ra đời chính là một giải pháp trực tiếp cho tình trạng thiếu việc làm của các cựu chiến binh trở về sau Thế chiến II.(⁴) Nghề chế tác bạc đã mang lại một nguồn thu nhập ổn định ngay tại quê nhà, cho phép các nghệ nhân ở lại làng để hỗ trợ gia đình mà không cần phải di cư đến các thành phố lớn.

Thành công này giúp các nghệ nhân có thu nhập ổn định. Ví dụ, một nghệ nhân nữ có thể bán dây chuyền bạc nữ overlay để nuôi sống gia đình. Tương tự, các nghệ nhân nam cũng có thể ở lại làng để gìn giữ truyền thống mà không cần lo lắng về kinh tế.

Quan trọng hơn, điều này giúp ngăn chặn sự đứt gãy của cấu trúc xã hội và đời sống nghi lễ (các lễ hội, phong tục).(⁶) Tác động văn hóa lớn nhất là việc cho phép các nghệ nhân có thể tiếp tục tham gia vào các nghĩa vụ tôn giáo quanh năm của họ.(⁶) Nhiều người trong số các cựu chiến binh trẻ được Hợp tác xã đào tạo sau này đã trở thành những nhà lãnh đạo tôn giáo và cộng đồng quan trọng.(³⁶) Như vậy, nghề thủ công không thay thế truyền thống, mà chính nó đã tài trợ và củng cố cho truyền thống. Thành công kinh tế của Hopi overlay là phương tiện để đạt được mục đích văn hóa cao hơn: bảo tồn và duy trì lối sống của người Hopi, biến mỗi món trang sức thành một đại diện của sự tự chủ văn hóa.

Hỏi – đáp nhanh

Kết luận

Hopi overlay không chỉ là một kỹ thuật làm trang sức; đó là một câu chuyện về sự kiên cường, một mô hình thành công về tự chủ kinh tế, và là biểu hiện vật chất cho cách nhìn thế giới của người Hopi. Sự tương phản giữa lớp bạc sáng và nền tối trong mỗi tác phẩm là một ẩn dụ hoàn hảo cho hành trình của chính loại hình nghệ thuật này: một nỗ lực đưa bản sắc Hopi ra khỏi bóng tối và bước vào ánh sáng của sự công nhận toàn cầu.

Đối với phái nữ, việc sở hữu một bộ trang sức bạc nữ mang phong cách này là một cách thể hiện cá tính độc đáo. Còn với phái nam, đây là một di sản nghệ thuật đầy mạnh mẽ, đáng để tìm hiểu và sưu tầm.