Tiêu chuẩn biên tập và nguồn tham khảo
Bài viết này dùng các nguồn tin cậy, học thuật. Mỗi thông tin quan trọng đều có số trích dẫn ở cuối bài. Điều này giúp đảm bảo mọi thứ rõ ràng, chính xác.
- Nguồn học thuật, bảo tàng: Định nghĩa, lịch sử được lấy từ Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan và Bách khoa toàn thư Britannica (2, 1).
- Nguồn chuyên ngành: Chi tiết kỹ thuật được đối chiếu từ cộng đồng kim hoàn uy tín như Ganoksin (11).
- Thực tế Việt Nam: Thông tin về làng nghề truyền thống được tổng hợp từ báo chí chính thống trong nước (6).
Tiêu chí TTJEWELRY: Bài viết do T&T Jewelry biên soạn và xuất bản tại ttjewelry.vn. Chúng tôi mong muốn mang đến kiến thức chuẩn xác, dễ hiểu cho độc giả Việt Nam.
Điểm chính cần nhớ
Kỹ thuật chạm đuổi: Dịch chuyển kim loại tạo hình
Hãy tưởng tượng chạm đuổi giống như nặn đất sét. Người thợ chỉ nén, đẩy vật liệu có sẵn chứ không cắt bỏ đi. Bản chất của chạm đuổi là kim loại chỉ bị dịch chuyển, không bị mất đi (12).
Về mặt khoa học, đây gọi là “biến dạng dẻo”. Khi thợ dùng búa gõ vào đục, lực này làm kim loại bị móp vĩnh viễn, không thể trở lại như cũ. Kiểm soát được lực này chính là điểm khác biệt của thợ giỏi. Kỹ thuật chạm đuổi (chasing) gần như luôn đi kèm với thúc nổi (repoussé, nghĩa là “đẩy lên”) (1).
Dụng cụ của thợ chạm đuổi cũng rất đặc biệt. Đục chạm (chasing punches) bằng thép có đầu trơn, nhẵn, không sắc. Chúng được làm ra để đẩy kim loại, không phải để cắt (7). Búa chạm có tay cầm dài, dẻo, giúp gõ nhịp nhàng. Tấm kim loại được đặt trên một lớp sáp dẻo (gọi là sáp chèn). Lớp sáp này vừa đủ cứng để giữ, vừa đủ mềm để lún xuống, cho phép kim loại dịch chuyển (7).
Tóm tắt các điểm chính
- Chạm đuổi: Tạo hình chi tiết từ mặt trước, dùng lực làm kim loại biến dạng.
- Thúc nổi: Tạo khối chính từ mặt sau, làm nền tảng cho tác phẩm 3D.
- Dụng cụ: Đục đầu trơn và sáp chèn được thiết kế để đẩy kim loại, không cắt bỏ.
Kỹ thuật chạm khắc: Loại bỏ kim loại tạo hoa văn
Ngược lại, chạm khắc là một quá trình “trừ” (lấy bớt đi). Nghệ nhân dùng dụng cụ sắc bén cắt vào kim loại, lấy đi những sợi hoặc mảnh kim loại nhỏ (2). Vẻ đẹp của chạm khắc đến từ chính phần kim loại bị mất đi. Điều này cũng tương tự như khi chúng ta phân biệt bạc nguyên khối và bạc mạ. Cách thức chạm khắc trên bạc nguyên khối tạo ra những chi tiết sống động và sắc nét hơn, trong khi bạc mạ thường khó khăn hơn trong việc thể hiện tinh tế và sâu sắc của họa tiết. Sự khác biệt này không chỉ nằm ở chất liệu mà còn phản ánh tài năng và sự khéo léo của người nghệ nhân. Khi phân biệt chạm khắc và chạm nổi, chúng ta sẽ nhận thấy rằng chạm nổi thường tạo ra hình khối và độ cao khác nhau trên bề mặt vật liệu, trong khi chạm khắc lại tập trung vào việc khắc sâu vào bên trong để tạo ra hình ảnh. Sự tinh tế trong từng chi tiết của chạm khắc không chỉ thu hút ánh nhìn mà còn mang đến cho tác phẩm một chiều sâu, khiến người xem có cảm giác như đang “nhìn thấy” những câu chuyện tiềm ẩn đang được kể qua từng nét cắt. Chỉ cần một cái nhìn sâu sắc, người yêu nghệ thuật có thể nhanh chóng phân biệt chạm khắc và chạm nổi để cảm nhận vẻ đẹp độc đáo của từng kỹ thuật.
Lịch sử chạm khắc gắn liền với ngành in ấn. Kỹ thuật in khắc đồng ở thế kỷ 15 là một ví dụ (4). Điều này làm cho chạm khắc luôn hướng tới sự chính xác, rõ ràng của đường nét. Nó khác với hình khối 3D của chạm đuổi. Dụng cụ chính là dao khắc (burin hoặc graver) (13). Đây là thanh thép rất cứng, đầu mài cực sắc. Hình dạng đầu dao sẽ quyết định đường khắc (ví dụ: mũi vuông tạo rãnh chữ V). Để tạo đường cong, thợ thường giữ dao khắc đứng yên. Tay kia sẽ xoay tấm kim loại (được giữ trên một khối nặng gọi là ê-tô cầu) (13).
Điểm đặc biệt của chạm khắc là “vết cắt sáng” (bright cut). Khi dao cắt vào kim loại, rãnh chữ V tạo ra hai mặt cắt siêu nhẵn. Hai mặt này phản chiếu ánh sáng rất mạnh, tạo ra độ lấp lánh đặc trưng (14). Đây là nghệ thuật “vẽ bằng ánh sáng” trên kim loại, đòi hỏi sự kiểm soát và độ chính xác phi thường.
Tóm tắt các điểm chính
- Chạm khắc: Trang trí bằng cách cắt và loại bỏ vật liệu kim loại.
- Lịch sử: Gắn liền với ngành in, nên tập trung vào đường nét chính xác, đồ họa.
- Dụng cụ: Dùng dao khắc (burin) sắc bén, tạo ra “vết cắt sáng” lấp lánh.
So sánh trực diện: Nhận diện dấu ấn người thợ
So sánh hai tác phẩm này giống như so sánh một bức tượng (điêu khắc) với một bức vẽ (đồ họa). Chạm đuổi cho cảm giác 3D, mềm mại, tròn trịa (16). Chạm khắc lại thu hút vì đường nét sắc sảo, rõ ràng, sáng bóng. Nó mang vẻ đẹp chính xác. Bảng dưới đây tóm tắt các điểm chính:
| Đặc điểm | Chạm đuổi | Chạm khắc |
|---|---|---|
| Nguyên tắc cốt lõi | Đẩy (biến dạng) | Cắt (trừ vật liệu) |
| Tương tác vật liệu | Đẩy, nén kim loại, không mất đi (12). | Cắt bỏ kim loại để tạo rãnh (16). |
| Dụng cụ chính | Đục đầu trơn, búa chạm (7). | Dao khắc (burin) đầu sắc (13). |
| Hiệu ứng kết quả | Hình khối 3D, mềm mại (1). | Đường nét chìm, sắc, sáng (14). |
| Dụng cụ giữ phôi | Sáp chèn (để lún xuống) (7). | Ê-tô cầu (để giữ yên) (13). |
Chọn lựa phù hợp
Chạm đuổi: Phù hợp cho trang sức cần chiều sâu điêu khắc. Ví dụ, phái nữ có thể chọn nhẫn bạc nữ chạm nổi hoa sen; còn phái nam có thể tìm trang sức bạc với thiết kế chạm rồng mạnh mẽ.
Chạm khắc: Dành cho người yêu sự tinh xảo của đường nét. Với nữ giới, một chiếc lắc tay bạc nữ khắc hoa văn sẽ rất nổi bật; nam giới cũng có nhiều lựa chọn vòng tay khắc họa tiết cá tính.
Kỹ thuật ‘khắc chìm chạm nổi’ tại Đồng Xâm: Cái nhìn Việt Nam
Ở Việt Nam, làng nghề chạm bạc Đồng Xâm (Thái Bình) có cách gọi rất thú vị. Thuật ngữ “chạm khắc” của Việt Nam thường mang nghĩa rộng. Nó có nghĩa là người thợ giỏi cả hai việc: “chạm” (dịch chuyển) và “khắc” (loại bỏ) kim loại (18). Điều này phản ánh triết lý thủ công khác biệt.
“Khắc chìm chạm nổi” mô tả rõ nhất kỹ thuật Đồng Xâm (6). “Khắc chìm” chính là chạm khắc (cắt bỏ). “Chạm nổi” là thúc nổi và chạm đuổi (đẩy lên). Quy trình “trơn – đấu – đậu – chạm” của làng nghề cho thấy “chạm” là bước hoàn thiện cuối cùng (6). Đây không phải là cách gọi mơ hồ, mà là tư duy thủ công tích hợp. Người thợ kết hợp nhiều kỹ năng để tạo ra tác phẩm mang đậm bản sắc Việt.
Các nghệ nhân Đồng Xâm có thể tạo ra những sản phẩm vô cùng phức tạp. Ví dụ, đối với nữ, một chiếc dây chuyền bạc nữ có thể được chạm nổi tinh xảo. Đối với nam, các mẫu khánh, phù điêu cũng thể hiện tay nghề điêu luyện.
Gợi ý nhận biết sản phẩm chất lượng
- Độ sắc nét: Đường khắc phải đều, sâu. Hình chạm nổi phải mềm mại, không bị nứt.
- Sự cân đối: Họa tiết phải hài hòa, đối xứng trên tổng thể sản phẩm.
- Bề mặt: Sản phẩm tốt có độ tương phản bóng-mờ rõ rệt, tạo chiều sâu.
- Bảo quản đúng cách: Trang sức bạc, dù chế tác tinh xảo, vẫn cần được làm sáng bạc định kỳ, nhất là với khí hậu nóng ẩm ở Việt Nam.
Giải đáp thắc mắc
Chạm đuổi và thúc nổi có giống nhau không?
Không. Đây là hai kỹ thuật hỗ trợ nhau. Thúc nổi (repoussé) tạo khối chính từ mặt sau. Chạm đuổi (chasing) hoàn thiện chi tiết nhỏ từ mặt trước (1).
Kỹ thuật nào khó hơn?
Cả hai đều rất khó và cần kiên nhẫn. Chạm đuổi/thúc nổi cần tư duy 3D (không gian ba chiều). Chạm khắc lại cần sự kiểm soát tuyệt đối để đường nét chính xác từng milimet.
Khắc laser có giống khắc tay không?
Về nguyên lý thì giống nhau (cùng là trừ vật liệu). Nhưng khắc laser dùng nhiệt làm bay hơi kim loại. Nó thường không tạo ra “vết cắt sáng” lấp lánh như dao khắc tay (15).
Tổng kết
Chạm đuổi và chạm khắc là hai ngôn ngữ nghệ thuật riêng biệt. Chạm đuổi tạo ra “tác phẩm điêu khắc” (bằng cách dịch chuyển vật liệu). Chạm khắc tạo ra “bức họa đồ họa” (bằng cách loại bỏ vật liệu). Hiểu rõ sự khác biệt này giúp bạn trân trọng tay nghề của nghệ nhân. Nó cũng giúp bạn chọn trang sức đúng gu thẩm mỹ của mình. Bạn có thể tham khảo nhiều ý tưởng phối đồ trong bộ trang sức của T&T Jewelry (12).
Lưu ý: Bài viết cung cấp kiến thức chung về kỹ thuật kim hoàn. Nội dung chỉ mang tính tham khảo, dựa trên các nguồn đã trích dẫn.
Tài liệu tham khảo
- Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2023, November 27). chasing. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/art/chasing ↩︎
- The Metropolitan Museum of Art. (n.d.). Engraving. Retrieved September 26, 2025, from https://www.metmuseum.org/about-the-met/collection-areas/drawings-and-prints/materials-and-techniques/printmaking/engraving ↩︎
- Wikipedia contributors. (2024, August 28). Engraving. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved September 26, 2025, from https://en.wikipedia.org/wiki/Engraving ↩︎
- Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2024, August 23). engraving. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/art/engraving ↩︎
- Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2024, August 23). engraving. Encyclopedia Britannica. Link ↩︎
- Báo Thanh Niên. (2023, June 18). Tinh hoa làng nghề chạm bạc Đồng Xâm Thái Bình. https://thanhnien.vn/tinh-hoa-lang-nghe-cham-bac-dong-xam-thai-binh-1851481687.htm ↩︎
- Wikipedia contributors. (2024, July 16). Repoussé and chasing. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved September 26, 2025, from https://en.wikipedia.org/wiki/Repouss%C3%A9_and_chasing ↩︎
- Ganoksin. (n.d.). Goldsmithing: Repoussé and Chasing. Retrieved September 26, 2025, from https://www.ganoksin.com/article/goldsmithing-repousse-chasing/ ↩︎
- The Metropolitan Museum of Art. (n.d.). The Printed Image in the West: Engraving. Retrieved September 26, 2025, from https://www.metmuseum.org/essays/the-printed-image-in-the-west-engraving ↩︎
- Báo Nông nghiệp Môi trường. (2024, May 14). Tinh hoa làng nghề chạm bạc Đồng Xâm. https://nongnghiepmoitruong.vn/tri-thuc-nong-dan/tinh-hoa-lang-nghe-cham-bac-dong-xam-d410614.html ↩︎
- Daegu Intangible Heritage Center. (n.d.). Jogakjang. Retrieved September 26, 2025, from https://dgmh.co.kr/~jogakjang ↩︎
- Talking about Interior Design. (2014, September). ENGRAVING AND CHASING. https://talking-interior-design.blogspot.com/2014/09/engraving-and-chasing.html ↩︎
- Korte Jewelry Designs. (n.d.). Hand Engraving vs. Chasing and Repousse. Retrieved September 26, 2025, from https://kortejewelry.com/blogs/jewelry-ramblings/hand-engraving-vs-chasing-and-repousse ↩︎
- Lang Antiques. (n.d.). Chasing – Antique Jewelry University. Retrieved September 26, 2025, from https://www.langantiques.com/university/chasing-2/ ↩︎
- Christopher Duquet. (n.d.). The Art of Hand Engraving Jewelry. Retrieved September 26, 2025, from https://christopherduquet.com/art-hand-engraving-jewelry/” target=”_blank” rel=”noopener noreferrer”>https://christopherduquet.com/art-hand-engraving-jewelry/ ↩︎
- YouTube. (2021, November 28). Chạm bạc Đồng Xâm – Tinh hoa nghề Việt trên quê hương lúa. https://www.youtube.com/watch?v=k8enL3ssud8 ↩︎
- Cooksongold. (n.d.). Chasing and Repoussé Techniques for Beginners. Retrieved September 26, 2025, from https://www.cooksongold.com/blog/learn/chasing-and-repousse-techniques-for-beginners/ ↩︎
- Kernowcraft. (n.d.). Beginner’s Guide To Chasing & Repoussé. Retrieved September 26, 2025, from https://www.kernowcraft.com/jewellery-making-tips/texturing-patina-finishing-advice/beginners-guide-to-chasing-repousse ↩︎
