Nghệ thuật Guilloché là gì? Cách phân biệt khắc thủ công và dập công nghiệp để không mua nhầm

Guilloché hoạt động như thế nào: Sự khác biệt giữa nghệ thuật và sản xuất hàng loạt

Hãy hình dung nghệ thuật Guilloché như điêu khắc vi mô trên kim loại, nhưng thay vì dùng đục, người nghệ nhân lại ‘vẽ’ bằng một cỗ máy cơ khí cổ. Điều đáng kinh ngạc là phần lớn các cỗ máy này (gọi là Rose Engine) đều đã hàng trăm năm tuổi và không còn được sản xuất mới, biến chúng thành những công cụ di sản.(¹⁰)

Về bản chất, Guilloché là kỹ thuật khắc hoa văn lặp lại một cách chính xác lên bề mặt vật liệu bằng máy tiện chuyên dụng. Vẻ đẹp của nó không đến từ sự tự do của việc khắc tay, mà từ sự kết hợp giữa sự điều khiển của người nghệ nhân và hệ thống cơ khí phức tạp. Hiệu ứng thị giác đầy mê hoặc của Guilloché đến từ cách lưỡi dao hình chữ V tương tác với kim loại. Thay vì chỉ ép vật liệu sang bên, dao cắt sẽ loại bỏ một mảnh kim loại rất nhỏ, tạo ra hàng ngàn cạnh cắt vi mô sắc bén. Giống như các mặt cắt của một viên kim cương, những cạnh này sẽ phản xạ và khúc xạ ánh sáng theo nhiều hướng khác nhau, tạo nên chiều sâu và ánh kim sống động mà không kỹ thuật nào có thể bắt chước được.(¹¹)

Đối với người sưu tầm tại Việt Nam, việc nhận biết được sự khác biệt này là rất quan trọng. Khi quan sát một chiếc đồng hồ hay món trang sức, ánh kim rực rỡ từ các đường cắt thủ công sẽ hoàn toàn khác biệt so với bề mặt mờ và thiếu sức sống của sản phẩm dập công nghiệp. Đây chính là dấu hiệu của một tác phẩm nghệ thuật đích thực. Sự quan tâm ngày càng tăng đối với các thương hiệu đồng hồ độc lập cho thấy người dùng Việt đang đánh giá cao giá trị của tay nghề thủ công truyền thống hơn là sản phẩm sản xuất hàng loạt.(¹²)

Dù vậy, không phải mọi hoa văn phức tạp đều được tạo ra bằng kỹ thuật Guilloché truyền thống. Một ví dụ điển hình là họa tiết “Tapisserie” nổi tiếng của Audemars Piguet. Họa tiết này được tạo ra bằng một loại máy sao chép đặc biệt hoạt động theo nguyên lý của máy vẽ truyền hình (pantograph), chứ không phải máy Rose Engine cổ điển.(¹³) Điều này nhấn mạnh rằng việc tìm hiểu kỹ thuật chế tác đằng sau mỗi tác phẩm là vô cùng cần thiết.

Lịch sử Guilloché: Di sản của Breguet và sự trỗi dậy trong chế tác hiện đại

Hành trình lịch sử của Guilloché có thể ví như một con sông di sản, có những khúc chảy xiết rực rỡ và cả những đoạn gần như cạn kiệt trước khi được khơi thông trở lại. Dù các hoa văn hình học đã có từ thời cổ đại, nhưng cột mốc quyết định là vào năm 1786, khi Abraham-Louis Breguet tiên phong đưa kỹ thuật này lên mặt số đồng hồ làm từ vàng hoặc bạc.(¹⁴)

Sự đổi mới của Breguet không chỉ nằm ở thẩm mỹ mà còn ở tư duy chức năng vượt trội. Ông nhận thấy các đường vân siêu nhỏ này giúp khuếch tán ánh sáng, giảm độ lóa trên bề mặt kim loại bóng, từ đó giúp người dùng đọc giờ dễ dàng hơn đáng kể.(¹⁵) Breguet còn sử dụng các họa tiết khác nhau để phân chia các khu vực chức năng trên mặt số, nâng Guilloché từ trang trí đơn thuần lên thành một ngôn ngữ thiết kế.

Di sản này mang một ý nghĩa sâu sắc. Với người sành đồng hồ tại Việt Nam, một mặt số Breguet đa họa tiết không chỉ đẹp, mà còn là một minh chứng cho triết lý thiết kế và giải pháp kỹ thuật tồn tại hơn hai thế kỷ. Nghệ thuật này đạt đến đỉnh cao với các tác phẩm của Peter Carl Fabergé, nhà kim hoàn của Sa hoàng Nga. Ông đã kết hợp Guilloché với men trong suốt, một kỹ thuật gọi là flinqué, để tạo ra những quả trứng Phục sinh trứ danh.(¹⁶)

Tuy nhiên, sự phát triển của sản xuất công nghiệp và cuộc khủng hoảng thạch anh (quartz crisis) vào giữa thế kỷ 20 đã gần như xóa sổ nghệ thuật cơ khí này.(¹⁷) Rất may, khi đồng hồ cơ khí hồi sinh mạnh mẽ vào cuối những năm 1980, sự quan tâm dành cho Guilloché cũng trở lại. Ngày nay, nó được coi là một kỹ thuật đỉnh cao, biểu tượng của di sản và đẳng cấp, được các nhà sưu tầm trên toàn cầu, bao gồm cả Việt Nam, đánh giá cao.

Hỏi – đáp nhanh

Kết luận

Guilloché vượt xa một kỹ thuật trang trí thông thường. Nó là biểu tượng cho sự kiên trì, tài năng và sự khéo léo của con người trong một thế giới ngày càng tự động hóa. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa một tác phẩm Guilloché thủ công và sản phẩm công nghiệp là yếu tố then chốt để đánh giá đúng giá trị của một vật phẩm xa xỉ. Mỗi đường nét, dù là nhỏ nhất, đều kể câu chuyện về sự tận tâm và đam mê, biến mọi món đồ được trang trí bằng Guilloché thành một tác phẩm nghệ thuật có giá trị bền vững với thời gian.(²²)