Kỹ thuật Repoussé và Chasing: Giải mã nghệ thuật điêu khắc kim loại không làm mất vật liệu

Bạn đã bao giờ thấy một bức tranh kim loại nổi lên như tượng 3D chưa? Đó chính là Repoussé và Chasing. Đây là hai kỹ thuật “anh em” song hành, giúp các nghệ nhân “vẽ” hoặc điêu khắc trên kim loại mà không làm mất đi một chút vật liệu nào. Hàng ngàn năm qua, phương pháp này đã thổi hồn vào những tấm đồng, bạc, vàng phẳng lì, biến chúng thành các tác phẩm nghệ thuật có chiều sâu và chi tiết ấn tượng.(¹)

Repoussé và Chasing là gì: Nghệ thuật “vẽ” nổi trên kim loại bằng búa và đục

Repoussé và Chasing là một cặp kỹ thuật luôn đi chung với nhau, không thể tách rời trong một quy trình sáng tạo. Bạn có thể tưởng tượng nó giống như nặn tượng đất sét. Nhưng ở đây, người thợ chỉ dùng búa và đục để “uốn nắn” kim loại, chứ không thêm vào hay cắt bớt đi chút nào.(¹)

Sự kết hợp này đến từ chính đặc tính vật lý của kim loại. Repoussé (đọc là /rə-pu-se/, tiếng Pháp nghĩa là “đẩy lên”) là kỹ thuật tạo khối. Người thợ sẽ gò từ mặt sau, “đẩy” kim loại phồng lên ở mặt trước để tạo ra hình dáng 3D tổng thể.(⁷)

Tuy nhiên, lúc này khối nổi vẫn còn rất thô, chưa có chi tiết sắc nét. Đây là lúc Chasing (đọc là /chây-sing/, tiếng Pháp nghĩa là “săn đuổi”) phát huy tác dụng. Người thợ lật tấm kim loại lại và dùng các cây đục nhỏ hơn để “đuổi theo” các đường nét từ mặt trước. Thao tác này giúp làm rõ chi tiết, ví dụ như gân lá, sợi tóc, hoặc làm lún phần nền xung quanh để họa tiết nổi bật hơn.

Việc hiểu rõ điều này giúp chúng ta, đặc biệt là người dùng tại Việt Nam, nhận ra giá trị của trang sức thủ công. Mỗi chi tiết nhỏ là kết quả của hàng giờ làm việc tỉ mỉ trên cả hai mặt kim loại, một điều mà máy móc khó lòng sao chép y hệt.

Lịch sử kỹ thuật: Từ lăng mộ Ai Cập đến Tượng Nữ thần Tự do

Kỹ thuật Repoussé và Chasing đã có mặt từ hàng ngàn năm trước ở nhiều nền văn minh. Một trong những bằng chứng rõ ràng và ấn tượng nhất là mặt nạ chôn cất của Vua Tutankhamun ở Ai Cập (khoảng năm 1323 TCN). Tác phẩm này gần như được làm hoàn toàn từ một tấm vàng duy nhất. Người ta dùng Repoussé để gò nổi tạo hình khuôn mặt, sau đó dùng Chasing để chạm các rãnh và khảm đá quý vào.(⁸) Điều này cho thấy kỹ thuật đã đạt trình độ rất cao từ thời cổ đại.

Repoussé không chỉ dùng cho các vật nhỏ. Tượng Nữ thần Tự do (Mỹ) là công trình điêu khắc lớn nhất thế giới dùng kỹ thuật này.(⁶) Người ta chọn cách này thay vì đúc (casting) vì nó tạo ra một lớp vỏ kim loại rỗng. Lớp vỏ này vừa nhẹ hơn rất nhiều (quan trọng cho một bức tượng cao như vậy), lại vừa vững chắc.

Một sự thật thú vị: Những nếp gấp trên áo choàng của bức tượng không chỉ để trang trí. Chúng còn có chức năng như các dầm chịu lực, giúp những tấm đồng mỏng chống chọi với gió bão ngoài biển.(⁹) Đây chính là sự kết hợp tuyệt vời giữa nghệ thuật và kỹ thuật kết cấu, cho phép tạo ra các công trình khổng lồ mà vẫn tiết kiệm vật liệu.

Ngày nay, cả hai kỹ thuật này đều được ứng dụng trong kim hoàn để tạo ra những sản phẩm độc đáo. Ví dụ, với phái nữ, một chiếc nhẫn bạc nữ được làm thủ công bằng kỹ thuật Chasing sẽ có hoa văn sắc sảo, không đụng hàng. Trong khi đó, phái nam có thể tìm thấy các món trang sức bạc khác như mặt dây chuyền gò nổi (Repoussé) hình rồng, phượng, thể hiện phong cách mạnh mẽ.

Dấu ấn tại Việt Nam: Di sản chạm bạc Đồng Xâm

Các làng nghề thủ công Việt Nam giống như những kho tàng sống, mỗi nơi gìn giữ những bí quyết riêng. Làng chạm bạc Đồng Xâm ở Thái Bình, với lịch sử từ thế kỷ 15, chính là nơi đã phát triển nghệ thuật Chasing (chạm trổ) lên một tầm cao mới.(¹⁰)

Khi nhìn một sản phẩm chạm bạc tinh xảo, chúng ta thường chỉ chú ý đến họa tiết. Nhưng bí quyết của nghệ nhân Đồng Xâm còn nằm ở việc “chơi” với ánh sáng. Nguyên tắc của họ là khai thác độ phản quang (bắt sáng) rất cao của bạc để tạo hiệu ứng sáng tối trên vật thể ba chiều.(¹¹)

Điều này có nghĩa là mỗi nhát đục không chỉ tạo ra đường nét. Nó còn được tính toán cẩn thận để tạo ra các góc bắt sáng và đổ bóng khác nhau. Nhờ đó, họa tiết trở nên sống động như thể thực sự nổi lên từ bề mặt. Đây là sự nâng tầm kỹ thuật Chasing thành một nghệ thuật thị giác độc đáo, một di sản quý của kim hoàn Việt Nam.

Tương tự, các sản phẩm lắc tay bạc được chạm trổ hoa văn cũng yêu cầu sự tỉ mỉ này. Người thợ phải tính toán để khi đeo, cổ tay cử động sẽ tạo ra hiệu ứng ánh sáng lấp lánh đẹp mắt.

Trong khi đó, các làng nghề khác như đúc đồng Đại Bái (Bắc Ninh) cũng ứng dụng kỹ thuật Chasing, nhưng thường là ở bước hoàn thiện cuối cùng. Sau khi đúc ra sản phẩm (như tượng đồng, đỉnh đồng), họ dùng Chasing để làm sắc nét lại các chi tiết, hoa văn cho tinh xảo hơn.(¹²)

Ngay cả những chi tiết nhỏ như mặt của dây chuyền bạc cũng có thể được gò nổi nhẹ (Repoussé) để tạo hình 3D trước khi chạm các đường nét (Chasing) lên trên.

Hỏi – đáp nhanh

Kết luận

Repoussé và Chasing không chỉ là kỹ thuật làm kim loại. Chúng là một ngôn ngữ nghệ thuật, cho phép kim loại “kể chuyện” bằng hình khối và ánh sáng. Từ các kiệt tác cổ đại hàng ngàn năm tuổi, cho đến di sản sống động ở làng nghề Đồng Xâm Việt Nam, sự kết hợp giữa búa, đục và kim loại vẫn đang tạo ra những giá trị bền vững.(¹¹)

Những kỹ thuật này khẳng định rằng trong thời đại máy móc sản xuất hàng loạt, tay nghề thủ công tỉ mỉ của con người vẫn có một vai trò và giá trị không thể thay thế. Hiểu về chúng giúp chúng ta thêm trân trọng vẻ đẹp của các món đồ thủ công. Bạn có thể khám phá thêm nhiều thiết kế tinh xảo trong bộ sưu tập trang sức bạc nữ S925 của chúng tôi.