Đeo trang sức bị chóng mặt, miệng có vị kim loại? Giải mã khoa học và cách phòng tránh an toàn

Cơ chế miễn dịch: Giải mã khoa học về dị ứng kim loại

Hãy hình dung hệ miễn dịch của cơ thể như một hệ thống an ninh cực kỳ nhạy bén. Thủ phạm chính gây ra hầu hết các trường hợp ‘dị ứng bạc’ thực chất không phải là bạc, mà là niken (nickel) hoặc coban (cobalt) có trong hợp kim.(¹) Hệ thống an ninh này có thể ‘nhận diện nhầm’ các ion kim loại này là kẻ xâm lược.

Quá trình này được y học gọi là viêm da tiếp xúc dị ứng (Allergic Contact Dermatitis – ACD), một dạng phản ứng miễn dịch trì hoãn. Khi mồ hôi tiếp xúc với trang sức, các ion kim loại như niken (Ni²⁺) được giải phóng, thẩm thấu vào da và kết hợp với protein của cơ thể. Hệ miễn dịch sẽ nhận diện phức hợp mới này như một vật thể lạ. Theo thời gian, các tế bào T ‘ghi nhớ’ phức hợp này và trong những lần tiếp xúc sau, chúng sẽ kích hoạt phản ứng viêm, gây ra các triệu chứng như ngứa, mẩn đỏ, và mụn nước, thường sau 24 đến 72 giờ.(⁴) Đây là lý do tại sao một người có thể đeo trang sức trong nhiều năm mà không gặp vấn đề, rồi đột ngột bị dị ứng: đó là vì giai đoạn ‘học hỏi’ thầm lặng của hệ miễn dịch đã hoàn tất.

Yếu tố khí hậu tại Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong hiện tượng này. Với đặc tính nóng ẩm nhiệt đới, cơ thể tiết ra nhiều mồ hôi hơn.(³) Mồ hôi, với thành phần muối và axit, hoạt động như một chất điện giải, vừa đẩy nhanh quá trình ăn mòn và giải phóng ion niken, vừa trở thành ‘phương tiện’ vận chuyển hiệu quả các ion này đến hệ miễn dịch. Điều này giải thích tại sao một người có thể không bị dị ứng khi ở xứ lạnh nhưng lại bùng phát triệu chứng khi sinh sống tại Việt Nam.

Tuy nhiên, cần xem xét một trường hợp ngoại lệ nghiêm trọng hơn. Ở những người đã có độ nhạy cảm cao với niken, việc tiêu thụ thực phẩm giàu niken (như sô cô la, các loại hạt) cũng có thể kích hoạt phát ban lan rộng toàn thân, một tình trạng được gọi là viêm da tiếp xúc toàn thân (Systemic Contact Dermatitis – SCD).(⁵) Điều này cho thấy sự nhạy cảm với kim loại không chỉ là vấn đề ngoài da mà có thể liên quan đến toàn bộ cơ thể, là một mắt xích quan trọng dẫn đến cảm giác ‘say kim loại’.

Hiệu ứng điện hóa: Khi cơ thể vô tình trở thành một viên pin

Hãy hình dung cơ thể chúng ta như một môi trường dung dịch muối ấm, có khả năng dẫn điện tự nhiên. Khi hai kim loại khác nhau cùng tồn tại trong môi trường này, chúng có thể vô tình tạo ra một ‘viên pin’ sinh học, gây ra một hiện tượng khoa học gọi là nhạy cảm điện hóa.(⁶)

Nguyên lý đằng sau hiện tượng này là ăn mòn Galvanic. Nó tạo ra một dòng điện cực nhỏ chạy từ kim loại hoạt động mạnh hơn (anode, ví dụ như đồng trong hợp kim bạc) đến kim loại kém hoạt động hơn (cathode, ví dụ như mão răng bằng vàng hoặc implant nha khoa bằng titan).(⁶) Nước bọt và mồ hôi của chúng ta chính là chất điện giải hoàn hảo để khép kín mạch điện này. Điều cốt lõi cần hiểu là: trang sức không phải là nguyên nhân duy nhất; nó chỉ là mảnh ghép cuối cùng để kích hoạt một mạch điện tiềm ẩn ‘bộ phận cấy ghép – cơ thể – trang sức’.

Trong thực tế, nhiều người Việt Nam có các phục hình nha khoa bằng kim loại. Khi kết hợp với chế độ ăn truyền thống giàu muối (từ nước mắm, gia vị) và các chất có tính axit (từ chanh, giấm), tính dẫn điện của nước bọt và dịch cơ thể sẽ tăng lên. Điều này có thể khuếch đại cường độ của các dòng điện Galvanic, dù rất nhỏ. Dòng điện bất thường này có thể kích thích trực tiếp các thụ thể thần kinh, đặc biệt ở vùng đầu miệng, gây ra những triệu chứng khó giải thích như vị kim loại, ù tai, chóng mặt, hoặc đau đầu.(⁷)

Tuy nhiên, cần nhìn nhận một cách khách quan rằng, trong khi hiện tượng Galvanic trong miệng (oral galvanism) đã được nha khoa ghi nhận rõ, việc ngoại suy nó thành một mạch điện toàn thân giữa trang sức và các bộ phận cấy ghép ở xa vẫn là một lĩnh vực cần nhiều nghiên cứu hơn để xác định ngưỡng gây triệu chứng trên từng cá nhân. Dù vậy, nó cung cấp một giả thuyết khoa học hợp lý cho những triệu chứng thần kinh mà cơ chế dị ứng đơn thuần không thể giải thích trọn vẹn.

Hỏi – đáp nhanh

Kết luận

Tóm lại, cảm giác “say kim loại” là một hiện tượng có thật, được lý giải qua hai cơ chế khoa học song song: phản ứng của hệ miễn dịch với hợp kim và sự nhạy cảm với dòng điện Galvanic. Việc hiểu rõ bản chất từng hiện tượng và các yếu tố làm nặng thêm tại Việt Nam sẽ giúp người dùng đưa ra lựa chọn sáng suốt. Ưu tiên các vật liệu tương thích sinh học cao như titan, bạch kim và thực hiện các biện pháp phòng ngừa đơn giản chính là chìa khóa để tận hưởng vẻ đẹp của trang sức một cách an toàn và thoải mái.(⁷)