Làm sao kiểm tra bạc thật ở móc khóa trang sức? Hướng dẫn kỹ thuật giúp bạn nhận diện chính xác từng chi tiết nhỏ

Vì sao móc khóa và chi tiết phụ là một trường hợp đặc biệt?

Có thể hình dung một sợi dây chuyền giống như một đoàn tàu, trong đó các mắt xích là những toa tàu lộng lẫy, còn chiếc móc khóa nhỏ bé chính là đầu kéo. Dù nhỏ, nhưng nó phải chịu toàn bộ lực kéo và đảm bảo an toàn. Chính vì vậy, vật liệu làm móc khóa không chỉ cần đẹp, mà còn phải đáp ứng yêu cầu kỹ thuật về độ cứng và độ bền mà bạc nguyên chất không thể có được.(⁷)

Đây là điểm giao thoa giữa hai yếu tố: sự thay thế vì chức năng và sự thay thế nhằm gian lận. Việc sử dụng một chiếc lò xo thép bên trong móc khóa bạc sterling là một lựa chọn kỹ thuật hợp lệ để đảm bảo chức năng bật-nhả bền bỉ.(¹) Nguyên nhân sâu xa là do bạc, kể cả hợp kim bạc 925, vốn có tính chất vật lý rất mềm và không đủ độ đàn hồi cần thiết cho một chi tiết cơ khí phải hoạt động liên tục. Ngược lại, việc dùng đồng thau mạ bạc cho toàn bộ chiếc móc khóa rồi bán dưới mác “925” lại là hành vi gian lận. Trong thực tế tại Việt Nam, việc nhận biết sự khác biệt này có ý nghĩa quan trọng, giúp người tiêu dùng hiểu rằng không phải mọi phản ứng từ tính đều là dấu hiệu của hàng giả, mà cần phải xem xét nó đến từ bộ phận nào của chi tiết đó. Tuy nhiên, một ngoại lệ quan trọng cần xem xét là không phải kim loại nào không hút nam châm cũng là bạc; ví dụ như bạc niken, một hợp kim giả bạc phổ biến, cũng có từ tính rất yếu hoặc không có.(⁸)

Nhận diện “kẻ mạo danh”: Các vật liệu giả bạc phổ biến

Hãy tưởng tượng bạn đang đi chợ và thấy những quả táo đỏ mọng, nhưng thực chất bên trong lại là một loại củ được nhuộm màu. Trong thế giới trang sức, có những “kẻ mạo danh” tinh vi tương tự như vậy, khoác lên mình vẻ ngoài của bạc nhưng bản chất lại hoàn toàn khác. Một trong những loại nguy hiểm nhất là “Bạc Tây Tạng” (Tibetan Silver), một thuật ngữ marketing có thể chứa hàm lượng kim loại nặng độc hại như chì (lên tới 54%) và asen ở mức báo động.(⁶)

Nguyên nhân sâu xa của sự nguy hiểm này là do “Bạc Tây Tạng” không phải là một hợp kim có tiêu chuẩn, mà thường là hỗn hợp của đồng-thiếc hoặc kẽm, và đôi khi được pha trộn với các kim loại rẻ tiền, độc hại để giảm chi phí sản xuất.(⁷, ⁶) Trong thực tế, điều này có nghĩa là việc đeo một món trang sức “Bạc Tây Tạng” không chỉ là vấn đề về giá trị kinh tế, mà còn là một rủi ro sức khỏe nghiêm trọng, đặc biệt khi da tiếp xúc lâu dài. Một ví dụ khác là bạc niken (Nickel Silver), hợp kim này hoàn toàn không chứa bạc mà chỉ có màu sắc tương tự.(³) Việc tiếp xúc với niken là nguyên nhân chính gây ra viêm da dị ứng cho một bộ phận đáng kể dân số.(⁹) Do đó, khi mua trang sức, việc nhận biết đúng vật liệu là bước quan trọng để bảo vệ cả túi tiền và sức khỏe của bạn.

Kiểm tra tại nhà: Các phương pháp đơn giản và giới hạn cần biết

Việc kiểm tra bạc tại nhà giống như một bác sĩ bắt mạch sơ bộ: nó có thể cho những dấu hiệu ban đầu nhưng không thể thay thế một xét nghiệm chuyên sâu. Một trong những phương pháp hữu ích nhất là thử nam châm, nhưng cần một quy trình đặc biệt cho các chi tiết phụ. Bạc là kim loại nghịch từ (diamagnetic), nghĩa là nó không bị nam châm hút.(¹⁰)

Như đã phân tích, nguyên nhân một chiếc móc khóa bạc hút nam châm nhẹ là do lò xo thép bên trong.(¹) Do đó, cách thử đúng là đưa nam châm (nên dùng loại nam châm đất hiếm mạnh) lại gần phần thân của móc khóa trước. Nếu phần thân bị hút mạnh, khả năng cao nó không phải bạc. Sau đó, chỉ đưa nam châm đến gần phần lẫy gạt. Nếu chỉ riêng phần này có phản ứng từ tính nhẹ, đó là dấu hiệu của lò xo thép tiêu chuẩn và phần còn lại vẫn có thể là bạc thật. Trong thực tế tại Việt Nam, phương pháp này giúp loại bỏ nhanh chóng các loại hàng giả làm từ lõi sắt, nhưng nó không hiệu quả với các kim loại giả bạc không có từ tính như bạc niken. Một phương pháp khác là kiểm tra ký hiệu (hallmark) bằng kính lúp. Các dấu như “925” hay “Sterling” phải sắc nét.(¹¹) Tuy nhiên, cần lưu ý rằng ký hiệu này cũng có thể bị làm giả.

Khi cần chắc chắn: Phân tích chuyên sâu và “điểm mù” của máy XRF

Có thể hình dung máy phân tích XRF giống như một chiếc máy ảnh chỉ chụp được lớp bề mặt. Nó cực kỳ nhanh và chính xác với những gì nó thấy, nhưng lại không thể nhìn xuyên thấu. Đây chính là “điểm mù” lớn nhất của phương pháp kiểm định phổ biến này. Máy phân tích phổ kế huỳnh quang tia X (X-ray Fluorescence) hoạt động bằng cách bắn phá vật phẩm bằng tia X và đọc năng lượng thứ cấp phát ra để xác định thành phần nguyên tố.(⁵)

Nguyên nhân sâu xa của “điểm mù” này nằm ở giới hạn vật lý của tia X: nó chỉ có thể xuyên sâu vài micromet vào vật liệu.(⁴) Điều này có nghĩa là, một kẻ làm hàng giả tinh vi chỉ cần mạ một lớp bạc đủ dày lên một lõi kim loại rẻ tiền (như đồng thau) là có thể dễ dàng đánh lừa máy XRF. Máy sẽ chỉ “nhìn thấy” lớp bạc bên ngoài và báo cáo kết quả là “bạc 925”, trong khi thực chất sản phẩm là hàng mạ. Tại Việt Nam, nơi máy XRF là tiêu chuẩn tại hầu hết các trung tâm kiểm định vì tính nhanh chóng và không phá hủy mẫu,(¹²) việc hiểu rõ hạn chế này là vô cùng quan trọng. Đối với các món đồ có giá trị cao hoặc khi có tranh chấp, các phương pháp phá hủy mẫu như thử lửa (Fire Assay) hoặc ICP-OES mới cho kết quả chính xác tuyệt đối về thành phần toàn khối.(¹³, ¹⁴)

Hướng dẫn kiểm định thực tế tại Việt Nam

Việc mang trang sức đi kiểm định tại một trung tâm uy tín cũng giống như đưa xe đi bảo dưỡng tại hãng: bạn nhận được kết quả đáng tin cậy dựa trên các quy trình chuẩn. Hầu hết các trung tâm giám định lớn tại Việt Nam sẽ sử dụng phương pháp XRF vì nó nhanh và không làm hỏng món đồ của bạn.(¹²)

Quy trình khá đơn giản: bạn chỉ cần đến trung tâm và yêu cầu dịch vụ “kiểm định hàm lượng bạc”. Chi phí thường khá phải chăng, dao động từ khoảng 100.000 đến 500.000 VND tùy nơi.(¹⁵) Phiếu kết quả sẽ ghi rõ tỷ lệ phần trăm các kim loại được phát hiện (ví dụ: Ag: 92.6%, Cu: 7.4%). Tuy nhiên, như đã phân tích, hãy luôn nhận thức về giới hạn của phương pháp XRF đối với hàng mạ. Một số trung tâm uy tín bạn có thể tham khảo tại Hà Nội bao gồm VGC, DOJILab, và GIV.(¹⁶) Tại TP. Hồ Chí Minh, các địa chỉ đáng tin cậy là PNJ Lab, SJC, và DOJILab.(¹⁶, ¹⁷) Việc đầu tư một khoản phí nhỏ để kiểm định có thể giúp bạn tránh được những tổn thất lớn hơn nhiều, đặc biệt với các sản phẩm có giá trị.

Hỏi – đáp nhanh

Kết luận

Phân tích các chi tiết phụ trên trang sức đòi hỏi một cách tiếp cận tinh tế, kết hợp giữa quan sát tại nhà và hiểu biết về các phương pháp kiểm định chuyên nghiệp. Việc một chiếc móc khóa hút nam châm nhẹ là một đặc tính kỹ thuật, không phải dấu hiệu gian lận.(¹) Đồng thời, người tiêu dùng cần nhận thức rõ về giới hạn của các phương pháp kiểm định phổ biến như XRF đối với hàng mạ tinh vi.(⁴) Bằng cách trang bị những kiến thức này, bạn có thể tự tin hơn trong việc lựa chọn và bảo vệ giá trị cho những món trang sức của mình.